چکیده:
صنیعالملک بهدلیل نوآوریهایش در گذار گرافیک ایران از مرحلة تولید تکنسخهای به مرحلة انبوه صنعتی نقشی کلیدی داشت، لذا میتوان وی را پدر گرافیک مطبوعاتی ایران دانست. با کمی تأمل بر اقدامات او، تأثیر تحولاتی خارج از قلمرو هنر به عنوان زیرساخت نوآوریهای وی آشکار میشود. اما چه تحولاتی، طلیعة شکلگیری این نوآوریها بود؟ این مقاله از نوع کیفی و به روش تحلیلی است. شیوة گردآوری اطلاعات آن مبتنی بر دادههای کتابخانهای و مطالعة اسناد تصویری است. چارچوب نظری مقاله ملهم از جامعهشناسی هنر، به نام بازتاب است. مبانی نظری بازتاب بر این ایده استوار است که جامعه و تحولات آن بر هنر اثر میگذارد. به تعبیر دقیقتر، هنر به عنوان بخشی از لایههای فرهنگی جامعه همواره متأثر و ملهم از تغییرات جاری در متن آن است، بنابراین نمیتواند مستقل از جامعه باشد. هدف اصلی مقاله، شرح آن است که اگر چه در زمان قاجار، واژهای به نام طراحی گرافیک وجود نداشت اما تحولات سیاسی، فرهنگی و صنعتی ایران، بستر سیر تکوینی آن، از جمله شکلگیری انواع نوینی همچون گرافیک مطبوعاتی را بوجود آورد. دستاورد این مقاله، آن است که طراحی گرافیک ایران نه تنها به یکباره و در خلأ شکل نگرفت، بلکه بازتاب و محصول وجود روابط انضمامی میان هنر و اصلاحات ابعاد گوناگون جامعه بوده است و این نتیجه بیآنکه خلاقیت هنرمندان پیشکسوتی چون ابوالحسن غفاری را نادیده بگیرد، بیان میکند که سیر تکوینی هنر صرفاً معطوف به کنشهای فردی هنرمندان نبوده، بلکه بر پایة زنجیرهای از عوامل گوناگون اجتماعی از جمله اصلاحات جامعه شکل گرفته و میگیرد.
Seni’ Olmolk played a key role in transition of this art from traditional to modern so that he can be called the Father of Iranian press graphic.The current paper is theoretically inspired by art sociology. It uses analytic methodology and library data and study of pictorial documents. This paper mainly aims at stating that although there was nothing as graphic in Qajar period, political, cultural, and industrial evolutions reflective of interactions with Europe, such as arrival and promotion of printing technique, the art of photography, European press and eventually production of Iranian press created circumstances to enable the realization of new graphics aspects specially press graphic with the endeavor of Abolhassan Ghaffari. In summary, this article tries to suggest that creation path of various arts including graphic design is not a one-dimensional process or merely based on individual efforts and genius of artists, but a social product and reflective of the society's upheavals which is complementary to symbiosis of that genius and efforts with structures of the society. According to the data from the research, it can be argued that not only has design graphic in Iran not formed at once without any background,but also it is the reflection of the implicit relations modernization of Iran happened in Gajar Era.
خلاصه ماشینی:
ir مقدمه بررسی تأثیر عوامل اجتماعی در شکل گیری اقدامات پیشروانۀ صنیع الملک ، بیانگر آن است که کنش ها و آثار وی در تبعیت محض از شرایط جامعه قرار داشته ، اما بر این اساس که او همچون هر هنرمند خلاق دیگری نمیتوانسته موجودی منفعل در برابر تحولات اجتماعی دوران خویش باشد، لذا به عنوان هنرمند، در تعاملی پیوسته و منسجم با تغییرات حاکم بر ساختارهای جامعه توانست ابعاد نوینی در ساختار طراحی گرافیک ایران به وجود آورد.
Azevedo 121 تأثیرگذاری بر ماهیت و حتی موجودیت نه تنها طراحی گرافیک ، بلکه انواع هنرهای تحت سلطۀ طبقۀ حاکم بوده است ، هرچند شایان ذکر است که نفوذ عوامل سیاسی بر چگونگی کنش های نوگرایانۀ صنیع الملک هرگز نباید به ایجاد تفکر تقلیل گرا دربارۀ تأثیر سایر عوامل منجر شود، زیرا اگر زیرساخت اقدامات وی تنها معطوف به اثرگذاری عوامل سیاسی شناخته شود به قضاوت و شناختی تک بعدی و بالطبع نادرست منجر خواهد شد، حال آنکه بیتردید بستر این کنش ها در تعامل با سایر ابعاد اجتماعی همچون تحولات فرهنگی و صنعتی جامعه و متأثر از آنها بوده است و عوامل سیاسی تنها یکی از ابعاد مؤثر در این رابطه است که در ادامه به آنها پرداخته میشود.