چکیده:
میدان نقش جهان از جمله شاخص ترین فضاهای شهری در معماری ایران محسوب میشود. با توجه به تعاملی که این میدان با فضاهای شهری اطراف خود داشته، دارای تعداد قابل توجهی ورودی در دورههای مختلف بوده است. از جمله این ورودیها دروازهای در ضلع غربی و در نزدیکی عالی قاپو است که کاربری، زمان ساخت و ویژگیهای معماری آن تاکنون گمنام مانده است. با بررسی این دروازه به طور کلی می توان بخشی از تحولات عملکردی و کالبدی میدان را آشکار ساخت و نیز به طور خاص تاریخ ساخت، کاربری و ویژگیهای معماری این دروازه را مشخص نمود. تاکنون تعدادی از پژوهشگران، پژوهش هایی را روی سیر تحولات میدان نقش جهان صورت دادهاند. این پژوهش برای نخستین بار به مشخص کردن تاریخ ساخت، کاربری و ویژگی های معماری دروازه غربی میدان نقش جهان میپردازد. دادههای این پژوهش ترکیبی از دادههای کتابخانهای و میدانی است. در این پژوهش با بررسی اسناد توصیفی و تصویری دورههای مختلف تاریخی و بررسی میدانی وضع موجود، موقعیت کنونی دروازه و کاربری گذشته آن مشخص شد. پژوهش پیش روی تلاش دارد تا به اثبات دوره ساخت و کاربری دروازه مذکور و همچنین چرایی ساخت آن بپردازد. بررسی ها آشکار کرد که در دوران صفویه به جای این دروازه، ورودی بدون سردر مشخص قرار داشته است. در دوره قاجار که بخش عمده ای از کاربری میدان به فعالیتهای نظامی اختصاص داشته، در فضاهای متصل به دروازه در ضلع غربی میدان، سربازخانه ای در میدان چهارحوض و فضاهای اطراف آن شکل گرفته بود. دروازه مذکور مسیر ارتباطی سربازخانههای این قسمت با میدان نقش جهان بوده است. از سوی دیگر مطالعات مقایسه ای دروازه های دوره قاجار با این سردر نیز آشکار ساخت که این سردر متعلق به زمان قاجار است. این دروازه در دوره پهلوی اول از میان رفته و این قسمت از میدان به شکل پیش از ساخت این سردر بازگشته است.