چکیده:
سرمایه فضایی مفهومی نسبتا نوین در ادبیات مطالعات شهری و فضایی تلقی میشود که افکار پژوهشگران جامعهشناسی، شهرسازی، و جغرافیا درباره سرمایه و فضای شهری را به یکدیگر پیوند زده، و گرچه حدود دو دهه از شکلگیری این دانشواژه میگذرد، همچنان گسیختگی و ابهام زیادی در دامنههای مفهوم سرمایه فضایی وجود دارد. مقاله حاضر با هدف تبیین مفهوم سرمایه فضایی، از روش اسنادی برای گردآوری دادهها استفاده کرده است و با روش بازبینی سیستماتیک منابع، به تبارشناسی مفهوم سرمایه فضایی و تحلیل انتقادی آرای نظریهپردازان مهم تاثیرگذار بر شکلگیری این مفهوم پرداخته است. این مقاله برای پاسخ به سوال از چیستی این مفهوم و شاخصهای آن، به بازبینی دقیق تمامی منابع معتبر و بهروز در حوزه سرمایه فضایی و تعاریف، شاخصها و معیارهای هر یک پرداخته است. با تحلیل این یافتهها، نقاط اشتراک و تفاوتهای تعاریف موجود شناسایی شدهاند و چارچوب مفهومی سرمایه فضایی جهت شفافسازی ارتباطات درونی این مفهوم ارائه شده است. مهمترین دستاورد پژوهش، ارائه چاچوب مفهومی و تعریفی جامع از سرمایه فضایی است که در آن ذخایر و جریانها، دو جنبه اصلی این مفهوم بوده و تبیین دو نوع سرمایه فضایی متصلکننده و محدودکننده، بسته به میزان شمول آن در رابطه با کنشگران صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان میدهند که در تبیین این دانشواژه، کلیدیترین مفاهیم، مجاورت و فاصله بودهاند و گرهی بودن، دسترسیپذیری، تحرکپذیری، ارتباطپذیری و مهارتهای فضایی کنشگران، عوامل موثر بر کاهش فاصله و افزایش مجاورت فضایی میباشند. این یافتهها، زمینههای شناخت فرآیندهای ایجاد، حفظ و ارتقا، یا تخریب سرمایه فضایی در نواحی شهری، و رابطه آن با تبادلات سایر انواع سرمایه را که موجب کارآمدی بیشتر عمل برنامهریزی، طراحی، و مدیریت شهری میگردد فراهم میکنند.