چکیده:
منطقه دریای خزر از نظر ژئوپلیتیک انرژی، خطوط انتقال انرژی و امنیت آن از جایگاه بالایی در مناسبات منطقه ای و بین المللی برخوردار است و پس از فروپاشی شوروی و افزایش کشورهای ساحلی خزر از دو به پنج کشور بر پیچیدگی های تعیین رژیم حقوقی دریای خزر نیز افزوده شد. بنابراین کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای برای کسب منافع سیاسی و اقتصادی و بیشینه سازی قدرت خود در نظام بین الملل به رقابت بیشتر در این منطقه روی آورده اند که رویارویی ایران و آمریکا از مهم ترین کشمکش های این منطقه می-باشد. در این نوشتار تلاش شده است تا با بهره گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای رویکردهای نظری ژئوپلیتیک انرژی و رئالیسم تهاجمی به تبیین تقابل ایران و آمریکا در ژئوپلیتیک منطقه خزر پرداخته شود. در این راستا یافته ها حاکی از آن است که، سیاست خارجی و منافع متضاد دو کشور؛ تلاش آمریکا برای حذف موقعیت ژئوپلیتیک ایران از جریان انتقال انرژی خزر؛ تاثیر آمریکا بر مجادلات تعیین رژیم حقوقی دریای خزر از طریق نظامی و امنیتی شدن این دریا و تهدید منافع و امنیت ملی ایران؛ از مهم ترین دلایل تقابل ایران و آمریکا در منطقه خزر هستند. در نهایت، جمهوری-اسلامی ایران می تواند با درک صحیح از موقعیت ژئوپلیتیک کشور در سیاست خارجی و دیپلماسی فعال و هوشمندانه به منافع اساسی خود در رژیم حقوقی دریای خزر دست یابد، به عنوان حلقه ارتباطی تولیدکنندگان و مصرف کنندگان انرژی قرار گیرد و علاوه بر توسعه اقتصادی، اقتصاد بین الملل را به امنیت ملی خود گره بزند و تهدیدات را به حداقل برساند.
خلاصه ماشینی:
در این راستا یافتهها حاکی از آن است که، سیاست خارجی و منافع متضاد دو کشور؛ تلش آمریکا برای حذف موقعیت ژئوپلیتیک ایران از جریان انتقال انرژی خزر، تأثیر آمریکا بر مجادلت تعیین رژیم حقوقی دریای خزر از طریق نظامی و امنیتی شدن این دریا و تهدید منافع و امنیت ملی ایران، از مهمترین دلیل تقابل ایران و آمریکا در منطقه خزر هستند.
در نهایت، جمهوری اسلامی ایران میتواند با درک صحیح از موقعیت ژئوپلیتیک کشور در سیاست خارجی و دیپلماسی فعال و هوشمندانه به منافع اساسی خود در رژیم حقوقی دریای خزر دست یابد، به عنوان حلقه ارتباطی تولیدکنندگان و مصرف کنندگان انرژی قرار گیرد و علوهبر توسعه اقتصادی، اقتصاد بین الملل را به امنیت ملی خود گره بزند و تهدیدات را به حداقل برساند.
براین - اساس پس از بررسی مواضع هر کدام از کشورهای ساحلی درباره رژیم حقوقی دریای خزر، به نقش آمریکا به عنوان مهمترین بازیگر مداخلهگر در منطقه و تأثیر آن بر مجادلت بین کشورهای ساحلی در تعیین رژیم حقوقی این دریا اشاره میگردد: روسیه از نظر روسیه، تمایل این کشور به مشاع بودن دریای خزر میباشد اما در سال ٢٥٥١ اعلم شد که روسیه تفاهم نامه ای با قزاقستان و جمهوری آذربایجان امضا کرده که به موجب آن اصل تقسیم دریا میان کشورهای کرانهای مورد تأیید قرار گرفته است.
علوهبر جمهوری آذربایجان، آمریکا روابط نزدیکی با کشورهای قزاقستان و ترکمنستان دارد] تعیین رژیم حقوقی دریای خزر از جانب کشورهای ساحلی خزر، روند سریعتری بهخود گرفته است و در این میان دو کشور ایران و روسیه [به ویژه ایران ] دیگر موضع سختگیرانهای نسبت به قبل ندارند و مواضع سیاسی خود را تغییر دادهاند.