چکیده:
یکی از مباحث متداول تاریخ حدیث نزد مسلمانان، زمان آغاز نگارش آن است و مشهور آن است که زمان آغاز نگارش حدیث نزد اهل سنت، اوایل قرن دوم و به فرمان عمر بن عبدالعزیز خلیفه اموی بود و برای اثبات آن اخبار و اقوالی استناد میشود. اما حقیقت امر چیست؟ این مستندات تا چه اندازهای معتبرند؟ آیا مستنداتی بر خلاف آن وجود دارد؟
تحقیق پیش رو به روش توصیفیتحلیلی و نیز کتابخانهای، در صدد پاسخ به پرسشهای بالاست و در نهایت نشان میدهد که داستان عمر بن عبدالعزیز و فرمانش و آغاز نگارش حدیث بهسبب آنکه توسط عموم اهل سنت ذکر میشود، چندان معتبر نیست و هم اخبار و اقوال در این باره بسیار متعارضاند و هم مستندات بسیاری در دسترس است که نشانگر نگارش حدیث، پیش از آن است و عملا سخن از زمان آغاز نگارش حدیث به فرمانی، منتفی است.
خلاصه ماشینی:
مقدمه در تاریخ تدوین حدیث نزد اهل سنت، مشهور است که آغاز نگارش حدیث و رواج آن به فرمان عمر بن عبدالعزیز(61ـ101ق، خلیفۀ پنجم بنیامیه، زمان خلافت از 99ق حدود 2 سال) بوده و پیش از آن، توسط پیامبر (ص) یا خلفا ممنوع و از آن نهی شده و کسی از اصحاب و تابعین جرئت نگارش نداشتند(ابن حجر، بیتا، ج1، ص185؛ سیوطی، 1418ق، ص5؛ کتانی، 1406ق، ص9؛ سباعی، 1402ق، ج1، ص10۳ـ10۵؛ عجاج، 1971م، ص181؛ ابوزهو، بیتا، ص127، 244 و...
و نیز گفته شده که زهری خود سخت به نگارش تمایل داشته و از گنجینههای ولید بن عبدالملک(48ـ96ق، رسیده به خلافت در سال 86ق) پس از کشته شدنش، دفاتر بسیاری از علم زهری بار چهارپایان کردند(ابن عساکر، 1415ق، ج55، ص334؛ ذهبی، بیتا [الف]، ج1، ص112ـ113؛ ابن سعد، بیتا، ج2، ص389؛ ابن عبدالبر، 1398ق، ج2، ص177) که بنا بر این گزارش، نگارش حدیث و نگارنده بودن زهری، به حداقل 15 سال قبل از عمر بن عبدالعزیز برمیگردد و نقل شده که وی نسبت به نگارش حدیث چنان مصر بود که حتی بر پشت نعلینش از ترس از دست دادن آن، آن را مینوشت(خطیب بغدادی، 1974م، ص107) و صحیفهای مشتمل بر نزدیک 300 حدیث داشت(خطیب بغدادی، 1417ق، ج14، ص87؛ ذهبی، بیتا [ب]، ج4، ص308) و هنگامی که در خانه مینشست، کتابها را به گرد خود پراکنده کرده و سخت بدانها مشغول میشد، بهگونهای که از همهچیز غفلت میکرد تا آنجا که زنش میگفت که این کتابها بر من سختتر از سه هوو میباشد(ابن خلکان، بیتا، ج4، ص178) و نزد مشایخ حدیث میرفت و الواحی همراهش بود که بر آنها حدیث مینوشت و از آنها هرچه میشنید مینگاشت تا اینکه داناترین مردم زمان خود شد و معاصرانش به او نیازمند شدند.