چکیده:
«ﺷﻨﺎﺧﺖ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﻓﻀـﺎﯾﯽ»ﮐﺸـﻮرﻫﺎ ﺑـﺪون ﺷـﻨﺎﺧﺖ « ﻧﻈـﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﯾـﺰی و ﺗﻮﺳﻌﻪی آنﻫﺎ »و ﺑﺪون ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺿﻌﯿﺖﻫﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ و درسﻫﺎﯾﯽ از ﺗﺠﺎرب دﯾﮕﺮان ﺑـﻪ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻘﺼﻮد ﻧﻤﯽرﺳﺪ. در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﻋﺎﻣﺪاﻧﻪ از ﺗﺠﺎرب ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘـﻪ ی ﺻـﻨﻌﺘﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﺸـﺪه و ﺗﻤﺮﮐــﺰ «ﺑـﺮﮐﺸــﻮرﻫﺎی درﺣـﺎل ﺗﻮﺳــﻌﻪ »اﺳـﺖ؛ زﯾــﺮا ﺑﺮاﺳـﺎس روﯾﮑﺮدﻫــﺎی واﻗﻊﮔﺮاﯾﺎﻧﻪی ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﺠﺎرب ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ، راﻫﺒﺮدﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪی ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗـﺮی در اﺧﺘﯿﺎر ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮان ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﭼﻬﺎر ﮐﺸﻮر ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن، ﻣﺼﺮ، ﺗﺮﮐﯿﻪ و ﻣﺎﻟﺰی ﺑﺮای اﯾﻦ ارزﯾﺎﺑﯽ و ﻗﯿﺎس اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﻧﺪ؛ زﯾﺮا ازﻧﻈـﺮ وﯾﮋﮔـﯽ ﻫـﺎی اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ، اﻗﺘﺼـﺎدی، ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﻗﺮاﺑﺖ و ﻫﻤﮕﻨﯽ ﻧﺴﺒﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺎ اﯾﺮان دارﻧﺪ. در اﯾـﻦ ﻗﯿـﺎس، دو ﻧـﻮع ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﭘﺎﯾـﻪ ) وﺿـﻌﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ، اﻗﺘﺼﺎدی و ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت درون ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ (و وﯾﮋه) ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾـﺰ ی ﮐـﻼن و ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﻓﻀﺎﯾﯽ (درﻣﻮرد ﭼﻬﺎر ﮐﺸﻮر و ﻗﯿﺎس آن ﻫﺎ ﺑﺎ اﯾﺮان ﺑﻪدﺳﺖ آﻣـﺪ. روش ﺗﺤﻘﯿـﻖ در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﮐﯿﻔﯽ ازﻧﻮع ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ- ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﻣﺒﺘﻨﯽﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﻨﺎدی و ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﻪ ای اﺳـ ﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﯿﺎس ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد. اﺑﺘﺪا ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﺗﺠﺮﺑﻪﺷﺪهی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ در داﻧـﺶ ارزﯾـﺎﺑﯽ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺮاﯾﻂ اﯾﺮان و ﭼﻬﺎر ﮐﺸـﻮر دﯾﮕـﺮ ﻣﺆﻟﻔـﻪ ﻫـﺎی ﻫﻔـﺖ ﮔﺎﻧـﻪ و ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ در اﺑﻌﺎد» ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ «و» روﯾﻪای «ﺑﺮای ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ» ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی «و» ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾـﺰی ﻓﻀـﺎﯾﯽ «ﺗﺪوﯾﻦ و ﻗﯿﺎس ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﺑﺮای وﺿﻌﯿﺖ ﭘﻨﺞ ﮐﺸﻮر اﻧﺠﺎم ﺷﺪ. ﺑﺮاﺳﺎس ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ، در ﺣﻮزهی ﻧﻈﺮی) اﺳﻨﺎدی- ﻣﺤﺘـﻮاﯾﯽ (، ﻧﻈـﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﯾـﺰی ﮐـﻼن اﻏﻠـﺐ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﻮردﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ و ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺴﻮ ﺑـﺎ ﮐﺸـﻮرﻫﺎی ﭘﯿﺸـﺮﻓﺘﻪ ﺗـﺮ ﺻـﻨﻌﺘﯽ ﺑـﺎ ﺷـﺪت و ﺿﻌﻒﻫﺎی ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ در ﺣﻮزهی ﻋﻤﻞ) روﯾﻪ- ﻧﺘﯿﺠﻪ (، ﺗﻔﺎوتﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺴـﻮس ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﻓﻀﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺿﻌﯿﻒﺗـﺮ از ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﯾـﺰی ﮐـﻼن آن ﻫـﺎ اﺳﺖ. در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﻓﻀﺎﯾﯽ در ﺳﻄﻮح ﺷﻬﺮی و ﻓﺮاﺷﻬﺮی، ﺑﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی و ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ ﻓﻀـﺎﯾﯽ ﺑﻬﯿﻨﻪ، اﮐﺜﺮا ﻫﺪف ﺗﻮﺳﻌﻪی ﭘﺎﯾﺪار را در درﺟﺎﺗﯽ ﻣﺘﻔـﺎوت دﻧﺒـﺎل ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـ ﺪ و آن را راﻫـﯽ ﺑـﺮای ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎی ﺧﻮد ﻗﺮار دادهاﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﻧﻈﯿﺮ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ، ﻧﺒﻮد ارادهی ﻋﻤﻠﯽ و ﻓﻘﺪان ارزﯾﺎﺑﯽ، ﻧﻈﺎرت و ﭘﺎﯾﺶ ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺒﻮدن ﺑﺴﺘﺮﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑـﻪ اﻫﺪاف، دارای ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ ﻣﺸﻬﻮدی ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎی ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ در ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﮐﻼن، ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرﻫﺎ دارای اﻓـﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﯾـﺰی ﻣﺪاوم ﺑﺎ دورهﻫﺎی ﻣﺸﺨﺺ، روﯾﮑﺮد ﻏﺎﻟﺐ اﻗﺘﺼﺎدی، ﻣﺸﺎرﮐﺖﭘﺬﯾﺮی ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺖﭘـﺬﯾﺮی ﮔﻔﺘﻤـﺎﻧﯽ ﻗﻮی ازﻧﻈﺮ اﺟﺮاﯾﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮده اﻧﺪ. اﯾﺮان ازﻟﺤﺎظ روﯾﮑﺮد ﻧﻈﺮی ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن، در ﻣﺸـﺎرﮐﺖ ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﻣﺼﺮ و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن، در ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺼﺮ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺗﺮﮐﯿﻪ و در ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺆﻟﻔـﻪ ﻫـﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻫـﺮ ﭼﻬـﺎ ر ﮐﺸﻮر ﻋﻤﻞ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ. در ﻧﻈـﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﯾـﺰی ﻓﻀـﺎﯾﯽ، اﯾـﺮان در ﻣﺆﻟﻔـﻪ ﻫـﺎی ﺳـﻄﻮح ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒـﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی، روﯾﮑﺮد و ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﻓﻀﺎﯾﯽ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ، ﻣﺸﺎﺑﻪ ﭼﻬـﺎر ﮐﺸـﻮر دﯾﮕـﺮ و در ﻣﺆﻟﻔﻪی ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺟﺮا- ﮐﻨﺘﺮل- ﻧﻈﺎرت، ﻋﻘﺐﺗﺮ از ﭼﻬﺎر ﮐﺸﻮر ﻫـﻢ وزن ﺧـﻮد ﺑـﻮده اﺳـﺖ. درﻣﺠﻤـﻮع اﺑﺘﺪا ﻣﺎﻟﺰی و ﺳﭙﺲ ﺗﺮﮐﯿﻪ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ ﭘﯿﺶﺗﺮ از اﯾﺮان، ﻣﺼﺮ و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑـﻮده اﻧـﺪ. ﺷـﻨﺎﺧﺖ اﯾـﻦ وﺿﻌﯿﺖ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﺮان در ﺗﺪوﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی و ﻧﻈـﺎم اﺟﺮاﯾـﯽ ﮐﺸـﻮر ﻣـﺆﺛﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد ؛ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان از ﻣﻮﻓﻘﯿﺖﻫﺎی آنﻫﺎ ﺑﻬﺮهی ﻻزم را ﺑﺮد.
خلاصه ماشینی:
پذیرش: ٩٨/٤/٣٠ چکیده «شناخت و ارزیابی نظام برنامه ریزی فضـایی»کشـورها بـدون شـناخت «نظـام برنامـه ریـزی و توسعه ی آنها»و بدون شناخت وضعیت های مشابه و درسهایی از تجارب دیگران بـه سـرانجام مقصود نمیرسد.
(رجوع شود به تصویر صفحه) در این مقاله ، باتوجه به موضوع موردبررسی، مؤلفه های ارزیابی تطبیقی نظام برنامه ریزی و نظام برنامه ریزی فضایی متناسب با ویژگیها، شرایط و زمینه های فرهنگی و اسنادی متناظر کشورهای هدف راتدوین کردیم .
٢. نظام اجراونظارت: مقایسه ی نظـام اجـرا و نظـارت درنظـام برنامـه ریـزی فضـایی هریـک از کشورهابه طورکلی تمایز کشورها در اهمیت دهـی بـه نهادهـا و سـازمانهـای نظـارتی واجرایـی در سطوح مختلف برنامه ریزی را نشان میدهدکه عامل اصلی انعطافپذیری و انطباقپـذیری طـرحهـا و برنامه های توسعه به تغییر شرایط مختلف طی گذر زمان است .
شرح وضعیت این کشور در معیار «فرآیندبرنامه ریزی» نشان میدهد کـه بـه دلیـل ایجـاد نهادهای مختلف برنامه ریزی و تعهد آنهابه اجرا، این فرآیندعمدتامبتنیبر اجرا،برای افـزایش تحقق پذیری برنامه های توسعه ی فضایی صورت میپذیرد.
(رجوع شود به تصویر صفحه) ٣-٣-جمع بندی و نتیجه گیری نهایی (قیاس تجارب ایران با سایر کشورها) ٣-٣-١-همسانسازی ویژگیهای نظام برنامه ریزی باهدف تسهیل قیاس باتوجه به اینکه در ادبیات تطبیقی ،نظام برنامه ریزی در کشـورهای چهارگانـه و بـه ویـژه ایـران، تحت عناوین شناخت پایه و شناخت ویژه ، سنجش وتحلیل شدهاند،در ایـن بخـش منطبـق بـا مؤلفه های تعیین شده در مبانی نظری مقاله در مفهوم نظام برنامه ریـزی در دو بعـد محتـوایی و 33 رویه ای ،هفت مؤلفه را در نظام برنامه ریزی کشورهابه طورهمسان میسنجیم تـا در گـام آخـر، ملاک ارزیابی تطبیقی نهایی قرار گیرند.