چکیده:
مطالعات و پژوهش های انجام یافته، کم و بیش بر نارساییهای کارکردی مناطق آزاد در کشور ایران اذعان داشتهاند. از نگاه این مطالعه، ریشه نارسایی های کارکردی در منطقه آزاد مستتر در الگوهای فضایی فعالیتهای اقتصادی آن است. این مقاله در نظر دارد نارساییهای کارکردی- فضایی و منطق شکلگیری آن در حوزه تجارت و بازرگانی منطقه آزاد ارس را با رویکردی انتقادی و با تاکید بر ابعاد و زوایای پنهان آن، مورد کشف و احصاء قرار دهد. گردآوری دادهها بر اساس روش کیفی و با استفاده از تکنیک مصاحبه های انجام یافته است. از روش تحلیل محتوای جهت دار یا هدایت شده برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و از روش گلوله برفی نیز جهت انتخاب نمونهها استفاده گردید. تعیین میزان حجم نمونه نیز بر اساس روش اشباع نظری صورت گرفت.
نتایج مقاله نشان میدهد که کارکرد و فضاهای حوزه تجارت و بازرگانی در منطقه آزاد ارس با نارساییهایی عمدهای همچون ضعف مدیریتی، اقتصاد ناسالم، عدم برونگرایی و اقتصاد ناپایدار عجین شده است. شکلگیری فضای ناسالم اقتصادی همچون قاچاق کالا، خرید و فروش پروانه و... در این حوزه توام با تغییرات پیدرپی مدیریتی و تشدید سیستم بوروکراتیک، همه نشان از استفاده ابزاری از فضاهای این حوزه و ناپایداری اقتصاد منطقه بواسطه عملکردهای فضایی آن دارد. از این منظر و با روند موجود، به جای اینکه منطقه آزاد روزنهای برای خروج کشور از اقتصاد وابسته و ضعیف باشد، برعکس محلی برای یادگیری و تمرین خصیصههای چنین اقتصادی است.
خلاصه ماشینی:
تبیین نارساییهای کارکردی -فضایی مناطق آزاد با تأکید بر حوزه ی تجارت و بازرگانی (مورد مطالعه : منطقه ی آزاد تجاری -صنعتی ارس) رحمان جهانی دولت آباد١، اسماعیل جهانی دولت آباد٢* ١- دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه خوارزمی، تهران،ایران ٢-استادیار جامعه شناسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل ، ایران دریافت : ٩٧/١١/١٨..........................
از نگاه این مطالعه ، ریشه ی نارساییهای کارکردی یا موانع توسعه در منطقه ی آزاد،در الگوهای فضایی فعالیت های اقتصادی آن پنهان است که از یک سو دولت ، طبقات و گروههای اجتماعی و سیاسی و از سوی دیگر انواع شیوههای مربوط به روابط اقتصادی، بر آن را بسیارتأثیر میگذارند.
باتحلیل محتوای مصاحبه های انجامشده روشن شدکه تغییرات پیدرپی مدیریتی و اعمال سلایق شخصی در سیاست گذاریهای منطقه واعمال سیستم بوروکراتیک شدید به منظور درآمدزایی ،به عنوان نارساییهای سیستم مدیریتی محسوب میشوند که پیامدهای نامطلوب کارکردی -فضایی در حوزههای مختلف ،به ویژه در حوزه ی تجارت و بازرگانی ،داشته اند.
براساس تحلیل محتوای مصاحبه های انجامشده، فضاهای تجاری در منطقه ی آزادکاملا با این نارساییها عجین شدهاندو بدیهی است که پیامدهای نامطلوب را نیزدر سطح خرد و کلان اقتصادی و فضایی به دنبال دارند.
البته ،گاهی ادعا میشودکه حوزه ی تجارت خرد در منطقه ی آزادهرچند ارزآوری ندارد، از خروج ارز جلوگیری میکند و از این حیث ، نقطه ی مثبتی برای منطقه محسوب میشود؛ درحالی که با این سیاست ، هم ارز زیادی از کشور خارج میشود و هم به نوعی مصرفگرایی به عنوان یکی از مؤلفه های اقتصاد وابسته و ضعیف در سطح ملی، تشدید میشود.