چکیده:
ضمیرهای انعکاسی یا تأکیدی مفرد و جمع در زبان فارسی از پیوند تکواژ خود با ضمیرهای پیوسته که جزء پیبستها هستند، ساخته میشوند. پژوهش حاضر تلفّظ ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری را بهمثابة دو گونۀ زبان فارسی در چارچوب نظریۀ بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004/1993) به تحلیل تطبیقی میکند. هدف نوشتار پیش رو معرّفی فرایندها و محدودیتهای مشترک و متفاوت در تلفّظهای گوناگون ضمیرهای انعکاسی و تحلیل علّت آنها و دستیابی به یک رتبهبندی دربرگیرندۀ نهایی از محدودیتهای مختلف در هریک از این دوگونه بوده است. رتبهبندیهای نهایی تبیینکنندۀ همۀ تلفّظهای ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری هستند. نتایج این پژوهش نشان داده است که افراشتگیِ پیشخیشومی در ضمیرهای انعکاسی جمع تنها فرایند مشترک بین فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری است؛ نیز علّت اصلی تلفّظ متفاوت ضمیرهای انعکاسی در گویش بختیاری حذف همخوان /d/ی واژۀ خود است که زمینهچین فرایند حذف واکۀ پیبست برای رفع التقای واکهها میشود؛ همچنین، دلیل تلفّظ همخوانِ پیبست /-aS/ به [S] یا [s] در مناطق مختلف بختیارینشین تبیین شدهاست. تحلیلهای مربوط به گویش بختیاری کمابیش درزمانی است؛ زیرا تغییرات تلفّظی ضمیرهای انعکاسی در تاریخ این گویش رخدادهاند و امروزه این ضمیرها تلفّظ دیگری ندارند.
Persian singular and plural reflexive/ emphatic pronouns are formed by adding enclitic pronouns to the word “Xod” (self). This research analyzes and compares the pronunciation of reflexive pronouns in the standard spoken Persian and Bakhtiari dialect using Optimality Theory (Prince and Smolensky, 1993/2004). It aimed at introducing (un)shared phonological processes and constraints that determine the pronunciation of singular and plural reflexive pronouns. In so doing, it came up with inclusive rankings of constraints to explain all different pronunciations in both versions. The results of this research indicate that pre-nasal raising in plural reflexive/ emphatic pronouns is the only shared phonological process in the standard spoken Persian and Bakhtiari dialect. Furtheremore, the principal reason for different pronunciation of reflexive pronouns in Bakhtiari dialect is deletion of /d/ in “Xod” which in turn feeds the deletion of enclitic vowel in order to resolve hiatus. Also, this paper discusses why the consonant of the enclitic /-aS/ is pronounced either [S] or [s] in different Bakhtiari speaking areas. As for Bakhtiari dialect, the analyses are rather diachronic because changes in the pronunciation of its reflexive pronouns have occurred throughout its history and today they have no other pronunciations. <br /><strong> </strong>
خلاصه ماشینی:
نتایج این پژوهش نشان داده است که افراشـتگی پیش خیشومی در ضمیرهای انعکاسی جمع تنها فرایند مشترک بین فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری است ؛ نیز علّت اصلی تلفّظ متفاوت ضمیرهای انعکاسی در گویش بختیاری حذف همخوان /d/ی واژٔە خود است که زمینه چـین فراینـد حـذف واکـۀ پیبست برای رفع التقای واکه ها میشود؛ همچنین ، دلیل تلفّـظ همخـوانِ پـیبسـت /aR-/ بـه [R] یـا [s] در منـاطق مختلـف بختیارینشین تبیین شده است .
G. Windfuhr ضمیرهای انعکاسی در زبان فارسی و گویش بختیاری انجام نشده است ؛ بـه هـر حـال ازآنجاکـه ایـن ضمیرها از پیوند تکواژ خود با پیبست های ضمیری تشکیل شده اند، نزدیک ترین موضوع به مقالۀ پیشِ رو چهار پژوهش زیر هستند که پیرامون تلفظ واژه بست های زبان فارسی انجام شده اند؛ بیجن خـان و ابوالحسنیزاده (١٣٩٠) ویژگیهای آوایی و الگوی تکیۀ زیروبمی در گروه واژه بست و کلمۀ واجی را مقایسه کرده و به این نتیجه رسیده اند که گروه واژه بست با کلمۀ واجی ازنظر نوایی متفاوت است ؛ زیرا الگوی تکیۀ زیروبمی *H برروی هجای آخر کلمۀ واجی و در گروه واژه بست ، بر روی هجاهای پیش از واژه بست قرار میگیـرد؛ نیـز بـیجـن خـان و ابوالحسـنیزاده (١٣٩١) سـطح گـروه واژه بسـت در سلسله مراتب نوایی نظام واج شناختی زبـان فارسـی امـروز را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده اند که گـروه واژه بسـت را بایـد سـطح نـوایی معتبری در سلسله مراتب نوایی زبان فارسی دانست .