چکیده:
خطوط کوفی از خطوط فاخر جهان اسلام بوده که تنوع بینظیری در نحوه نگارش و قواعد ترسیمی آن وجود دارد. این خطوط بهدلیل دارابودن ماهیت هندسی، جای خود را در فضاهای معماری بهخوبی باز کردهاند و بخش مهمی از تزیینات بیبدیل معماران قرون اولیه تا پیدایش صفویه را شکل میدهند و عنصر مهمی در پیوند میان صورت، هندسه، کلمه و معنا در معماری به شمار میروند. این خطوط در اشکال اصلی کوفی بنایی، کوفی تحریری، کوفی تزیینی به کار رفته و هر دسته شامل انواع بیشماری از خطوط است. برای مثال کوفیهای تزیینی، خود اشکال مشجر، ترکیب با گره، مشرقی، مغربی و... را شامل میشود؛ بهگونهای که انواع این خطوط در پهنه جهان اسلام به بیش از 360 نوع خط کوفی میرسد. از آنجا که متاسفانه این خطوط در برههای از تاریخ تداوم نیافته و رو به فراموشی رفتهاند، بناهای معدودی را شامل میشوند. بنابراین هریک از این آثار بهمثابه سند منحصربهفردی هستند که جای مطالعه و تعمق دارند. یکی از بناهای بینظیر جهان اسلام که خطوط کوفی تزیینی و بنایی چشمنواز دارد، بنای مقبره شیخ عبدالصمد نطنز است. در این مقاله، ضمن معرفی الگوی حروف کوفی بهکاررفته در بنا و قواعد و تناسبات و اصول هندسی حاکم بر آن، این الگو با خط کوفی تزیینی بهکاررفته در قدمگاه فراشاه یزد مقایسه شده است.
نتیجه تحقیق نشان میدهد که تفاوتهای موجود به روش ترسیم، نوع خط، دوره خطنگاری، ابعاد زمینه، مصالح ساخت و روش اجرای خط برمیگردد که هر لوح خط کوفی را به نمونهای منحصربهفرد و بیبدیل مبدل ساخته است.
خلاصه ماشینی:
بررسی مقایسه ای خطوط کوفی مقبرٔە شیخ عبدالصمد نطنزی و قدمگاه فراشاه یزد تاریخ دریافت : ٩٧/٥/١٥ تاریخ پذیرش : ٩٧/٦/٣١ * احمد اشرفی چکیده خطوط کوفی از خطوط فاخر جهان اسلام بوده که تنوع بینظیری در نحؤە نگارش و قواعد ترسیمی آن وجـود دارد.
این کتیبه ها بـا ترکیـب هندسی خاص خود در کنار سایر تزیینات هندسـی، در بنـا بـه خـوبی ایجـاد تـوازن و همـاهنگی میکند و هنرمندان کوفینگار از فنون مختلفی در راستای بخشیدن نظام هندسی بـه ایـن کتیبـه هـا استفاده کرده اند.
با توجه به اینکه این کتیبه با تکنیک اجرای کاملا متفاوتی از طریق ایجاد نقش بـا رنـگ روی گچ انجام شده و در ارتفاع متفاوت و ویژگیهای معمـاری و فضـایی خـاص خـود خلـق شـده ، بیشک تناسبات نگارش و حتی قواعد و روش پیاده سازی نقش در آن ، تفاوت هایی با کتیبۀ بنـایی شیخ عبدالصمد دارد؛ در این مقاله برخی از این تفاوت ها و شباهت ها بیان و بررسی میشود.
در این دو نمونه ، کتیبۀ قدمگاه پرکارتر و دارای تزیینات بیشتر است ؛ به نحوی که نوع آن را از کتیبه شیخ عبدالصمد متمایز میکند و به دستۀ کتیبـه هـای مشـجر وارد می سازد.
(رجوع شود به تصویر صفحه) نتیجه گیری در این مقاله دو نتیجه از تحلیل و مقایسۀ کتیبه های کوفی خانقاه شیخ عبدالصمد و مقایسـۀ آن بـا کتیبۀ فراشاه یزد حاصل میشود: ١.
نگاه تطبیقی مقاله که دو بنای متفاوت با تکنیک های اجرای فنون نگارش متمایز را بررسـی و تحلیل و مقایسه میکند و از دل این تفاوت ها در پی یافتن وجوه یکسان و قواعد حاکم بر ایـن خطوط است .