چکیده:
سرزمین باستانی ایران خاستگاه بسیاری از گیاهان و درختان بوده است. تنوع اقلیمی در کنار پیشینه ی کهن فرهنگی ایران و نیز استفاده گسترده از انواع گیاهان در نظام های غذایی و پزشکی ایرانیان باعث شده تا این مردمان در طی اعصار ارزش ویژه ای برای گیاهان قائل شوند. همچنین به علت تاثیرگذاری ادیان مختلف در فرهنگ ایرانیان نقش مایه گیاهان اساطیری و مقدس از منظر آئین ها هم بررسی شده است. هدف این تحقیق کاربردی بوده و در ابتدا ضمن شناسایی ساختار نمادین سه گونه از پرکاربردترین گیاهان باستانی(گل نیلوفر آبی-گل انار، درخت نخل، برگ کنگر ) به چگونگی پیدایش آن¬ها و تاثیرشان بر هنرهای صدر اسلام (تذهیب،تشعیر، مینیاتورو...) و پیش از اسلام(هخامنشیان و ساسانیان) در زمینه ی هنر نقش برجسته پرداخته است. سپس به تحلیل این نقوش درجهت شناسایی زیر ساخت های فرهنگی و اندیشه و تمدن آن ها پرداخته شده است. داده های پژوهش حاضر به روش توصیفی– تاریخی سامان یافته است ، گرد آوری اطلاعات نیز به روش کتابخانه ای و میدانی تنظیم شده است. یافته های این تحقیق مبنی بر این است که استفاده از نقوش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر صدر اسلام و پیش از اسلام(هخامنشیان و ساسانیان)، ورای جنبه ی تزیینی، کاربرد نمادین واعتقادی داشته و به عبارتی ریشه در باورهای مذهبی این ادوار دارد. نمادهایی که بیانگرشکوه و برکت، خیر خواهی، باروری،جاودانگی، مانایی و هم چنین دوام سلطنت و قدرت بوده اند. هم چنین در گوشه هایی از هنر این دوران های طلایی تاثیرپذیری از تمدن های مجاور بین النهرین، روم و یونان نیز دیده می شود و می توان استنتاج کرد اسطوره و آیین نقش بسزایی در پیدایش المان های اصلی هنرهای صدر اسلام، هخامنشی و ساسانی که بر گرفته از طبیعت بوده را داشته اند.
خلاصه ماشینی:
سوالات قابل طرح در این پروژه این است که اولا کاربرد گیاهان مقدس در این دو تمدن فقط جنبهی تزیینی داشتهاند یا همانند هنر صدر اسلام، آیین و مذهب هم نحوه شکلگیری ساختارشان موثر بوده و دوما جایگاه این گیاهان در هنر و زندگی روزمره آنها چگونه بوده است؟ و این هنرها از تمدنهای مجاور خود و همچنین از یکدیگرچقدر تاثیر گرفتهاند؟ در ادامه سعی شده به روش توصیفی و تاریخی با بررسی کتابخانهای و میدانی به این موارد پرداخته شود(تصویر 1).
آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است، نقش گیاهان از منظر تقدس و اسطورهای بودن آنها و تجلی این نقوش در هنر دوران صدر اسلام و همچنین پیش از اسلام( ادوار هخامنشیان وساسانیان)، با بیان چگونگی ظهور و ورود وجایگاهشان در هنر، با رویکرد ویژه به بازتاب این المانها در نقش برجستهها و مهرهای این ادوار و هم چنین به دلایل استفاده از این نقشمایههای گیاهی پرداخته شده است.
باور انسانها و دو بینش جادویی بودن گیاهان و اسطوره سازی(منبع: نگارندگان) معرفی گونه گیاهی مورد بحث و تحقیق: از آنجا که گفته شد در ایران به علت تنوع آب و هوایی،خواستگاه گونههای مختلف گیاهی بوده برای همین منظور در این تحقیق به چند نمونه ازگیاهان پر کاربرد در هنر(گل نیلوفر آبی-گل انار، درخت نخل، برگ کنگر) وبررسی منشا پیدایش آنها و نگرشهای هنری و اندیشه هنرمندان صدر اسلام و دوره پیش از اسلام(هخامنشیان و ساسانیان) در زمینهی هنری نقش برجسته و هم چنین آثار هنری صدر اسلام چون تذهیب ،تشعیر ، مینیاتور و...