چکیده:
سقط جنین، در اکثر نظامهای حقوقی دنیا جرمانگاری شده است. مبانی جرم انگاری، بر حسب رویکردهای مذهبی، اخلاقی و فلسفی، متفاوت بوده و جرم انگاری و جرمزدایی از آن نیز موافقان و مخالفان گستردهای دارد. این موضوع، از سویی با حیات جنین مرتبط می باشد و از این دیدگاه، مباحث مربوط به حفظ حیات و احترام به آن، مهمترین مبنای جرم انگاری است و از سوی دیگر، حمایت از حقوق مادر و احترام به آزادی اراده او، گروهی را به جرمزدایی از آن سوق داده است. مبنای گروه نخست، غالبا، بر اصل خودداری از ورود زیان به دیگری استوار می باشد که از آن به «اصل ضرر»، تعبیر و توصیف میگردد. گروه دوم نیز مبنای موردنظر خویش را «اصل آزادی اراده» بیان نموده و از این منظر به توجیه مدعای خویش میپردازند. بنابراین، دو اصل ضرر و آزادی اراده در برابر یکدیگر قرار گرفته و تعارض ایجاد میگردد. پرداختن به مفهوم شخصیت حقوقی جنین و زمان ایجاد آن، محوری ترین موضوع و کانون اختلاف این تعارض است؛ چه آنکه در فرض عدم پذیرش شخصیت حقوقی جنین، این تعارض بروز و ظهور نمی یابد. واکاوی اصول پیشگفته در جرم انگاری سقط جنین، در این نوشتار مورد اهتمام قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
در این باب با توجه به ماده ۷۱۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ که «از بین بردن» جنین را ملاک قرار داده است، باید اذعان داشت که شرط تحقق بزه سقط جنین، این است که پس از اخراج از رحم مادر زنده نماند.
مرکز توجه نظریه آزادی اراده در بحث سقط جنین، «شخص باردار» است؛ با این توضیح که تصمیم به نگاه داشتن یا پایان دادن به زندگی جنین یک امر کاملاً شخصی و خصوصی است و این مادر است که باید کاملا آزادانه در مورد بدن و زندگی خود تصمیم بگیرد.
اصل ضرر، با «شخص» محسوبنمودن جنین، وی را موجودی دارای حقوق انسانی برابر با همه انسانها از جمله مادر میداند و از همین رو به مادر این جواز را نمیدهد که اعمال حق خود را وسیله اعمال ضرر به دیگری و از بین بردن حق وی (جنین) قرار دهد.
اما مسأله مهم در مباحث مربوط به جرمانگاری سقط جنین، شخصیت حقوقی جنین است؛ بدین توضیح که اگر برای جنین قائل به وجود شخصیت حقوقی باشیم، آن گاه مطابق با اصل ضرر، حق از بین بردن آن را نخواهیم داشت، چرا که اعمال حق مادر مبنی بر آزادی اراده وی در تصمیمگیری، با حفظ حیات جنین به عنوان یک موجود انسانی دارای شخصیت حقوقی و نیز حیات محترم تعارض خواهد داشت.
بنابراین، با توجه به اینکه جنین دارای شخصیت حقوقی قلمداد گردیده است، در جرمانگاری سقط جنین در حقوق ایران، این تعارض وجود داشته و اصل ضرر بر اصل آزای اراده حکومت دارد.
- Fletcher, George, Political Theory and Criminal Law, New York, Oxford University Press, 2007.