چکیده:
طیف گستردهای از قالیهای کتیبهدار صفوی را میتوان در زمره قالیهای محرابی مشاهدهکرد که حاوی مضامین مذهبی است. علاوهبراین، قالیهای زیادی نیز موجود است که مضامین بافته شده، از متون مذهبی به اشعار عرفانی و تغزلی سوق پیداکرده و غالبا با تغییر قلم خوشنویسی از ثلث به نستعلیق نیز همراه بوده است. لذا، پرسش پژوهش این است که کتیبههای نستعلیق از چه دورهای وارد طرح قالیهای ایرانی شده و مضامین رایج بهکار رفته در آن کدامند؟ اطلاعات این پژوهش بنیادی به صورت کتابخانهای تدوین گردیده و در آن از روش اکتشافی، توصیفی و تحلیلی استفاده شدهاست. بدین منظور، تمامی نمونههای در دسترس، مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج حاصله از مطالعه 49 کتیبه نستعلیق در قالیهای صفوی، بیانگر آن است که قلم نستعلیق از اواسط قرن دهم هجری وارد طرح قالیها شده و این امر با ورود شمار زیادی از اشعار غیرمذهبی همراه بوده که تمام آنها اشعار فارسی میباشند
خلاصه ماشینی:
مطلع یک قصیده بهاریه، قالی لچک ترنج زربفت تبریز، قرن 10 ق (محل نگهداری: موزه هنرهای تزئینی پاریس) از دیگر اشعار این گروه، مثنوی بهاریهای است که بر قالی لچکدار اسلیمی محفوظ در موزه فرش ایران، نقش بسته است: نوبهار است اگر بگشت آیی دیده اعتبار بگشایی خوانی از هر ورق درین گلزار روشن اسرار یا اولوالابصار لاله داغدار خونین رنگ گویدت عارفانه از دل سنگ کاندرین دور انقلاب مدار کاسه یکدم تو بیشراب مدار جامه از رنگ باده گلگون کن سر ز جام شراب بیرون کن کتیبه دیگری هم بر همین قالی بافته شده که قصیدهای است در پنج بیت: نوای بلبل آشفته و نسیم بهار خوشست با می صافی و بوی صحبت یار نسیم شسته چمن را به آب دیده ابر صبا نشاط ملون فکنده در گلزار حبیب ساقی و دولت ندیم و بخت رفیق وصال همدم و دل بیغم و سعادت یار بحق خون دل غنچه و طراوت گل بسرگرانی نرگس به آب روی بهار که هر که دل بفدای چنین مقام [کند؟] بقول پیر خرابات [کشتهاش] مشمار علاوه بر بهاریهها، تعریف و تمجید از ویژگیها و نقش و نگار موجود در قالی نیز، ازجمله مضامین ادبی بهکار رفته در کتیبههای مورد پژوهش است.