چکیده:
با رشد و گسترش فرهنگ کورا-ارس در اواخر هزارهی چهارم و بهویژه طی هزارهی سوم قبلازمیلاد بخشهای بزرگی از شمالغرب ایران و شرق آناتولی تحت تسلط این فرهنگ قرار میگیرند. با اینحال ارتباطات و تعاملات فرهنگی مابین این دو منطقه، مخصوصا طی هزارهی سوم بهخوبی مطالعه و روشن نشده است؛ هرچند در سالهای اخیر با گسترش کاوشهای باستانشناختی در هر دو منطقهی شمالغرب ایران و شرق آناتولی، زمینه جهت مقایسه و ارزیابی بین منطقهای فراهم شده است، اما دادههای مربوط به فرهنگ کورا-ارس در شمالغرب ایران در بیشتر موارد با محوطههای واقع در جنوب قفقاز که سرزمین مادری این فرهنگ دانسته شده، مقایسه میشوند. در پژوهش حاضر که برمبنای رویکرد مقایسهای و تطبیقی انجام گرفته، سعی شده است تا مواد فرهنگی بهدست آمده از محوطههای مربوط به فرهنگ کورا-ارس در شمالغرب ایران، مخصوصا سفال و معماری که شاخصهی اصلی این فرهنگ را تشکیل میدهد، با شرق آناتولی مقایسه شود. در واقع پرسش اصلی پژوهش حاضر، این است که میزان تشابهات و تمایزات مواد مادی یک فرهنگ همگون (کورا-ارس) در دو منطقهی متفاوت جغرافیایی، چگونه بوده است؟ نتایج حاصله نشان میدهد که هرچند همانندیهایی بین مواد فرهنگی شرق آناتولی و شمالغرب ایران قبل از شکلگیری فرهنگ کورا-ارس به واسطهی پراکنش سفالهای کمتر شناخته شده معروف به «کاهرو» دیده میشود، ولی این همانندیها در طول عصر مفرغ قدیم همزمان با گسترش فرهنگ کورا-ارس در هر دو منطقهی شمالغرب و شرق آناتولی به اوج خود میرسد. از طرف دیگر، باوجود شباهتهای شگرفی که در مواد فرهنگی مربوط به فرهنگ کورا-ارس در تمامی مناطق تحتنفوذ این فرهنگ دیده میشود، در مواردی از جمله در زمینهی معماری نیز تفاوتهای منطقهای قابلتوجه هست.