چکیده:
تحولات تاریخی و اندیشهای که در بستر آنها فرقههای مختلف اسلامی ایجاد شدهاند، نقش بسیار مهمی در بازنمایی چگونگی شکلگیری فرقههای مختلف کلامی دارند. از این رو واکاوی و تحلیل آنها دستاوردهای قابل توجهی به دنبال خواهد داشت و از اهمیت بسزایی در تاریخ اندیشههای کلامی برخوردار است. یکی از این دستاوردها، فهم پیشینه فرقهنگاری در میان مذاهب اسلامی است. پژوهش پیش رو درصدد است با توجه به این اهمیت با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان لاکلاو و موف صورت بندی و کشاکشهای به وقوع پیوسته در جامعه اسلامی و زمینههای تشکیل و تطور آن را بررسی کند. در واقع مساله اصلی این پژوهش شناسایی و تبیین مولفههای موثر بر شکل گیری فرقه نگاری در ساحت زمانی مدنظر پژوهش با تکیه بر تحلیل گفتمان لاکلاو و موف است. یافتههای پژوهش نشان دهنده این است که زنجیرهای از تحولات سیاسی – اجتماعی و مذهبی بر روند شکل گیری این سبک نگارش تاثیر گذاشته است.
خلاصه ماشینی:
پژوهش پیش رو درصدد است با توجه به این اهمیت با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان لاکلاو و موف صورت بندی و کشاکشهای به وقوع پیوسته در جامعه اسلامی و زمینههای تشکیل و تطور آن را بررسی کند.
تحولات در حوزه گفتمانها در درون گفتمان اسلامی با ورود متون غیر اسلامی و ترجمه آنها و نیز حضور دانشمندان غیرمسلمان در مرکز خلافت عباسی گسترش یافت و موجب شد گفتمانها برای تثبیت معنا میان عامه تلاش بیشتری کنند و لزوم چارچوبمند شدن اندیشههای اسلامی ـ که پیش از آن جرقههای اولیه آن زده شده بود ـ بیش از پیش احساس شد.
این علم بهعنوان تاریخ عقاید گروههای اسلامی و روشهای فکری آنها نه تنها یکی از مهمترین ابزارهای کار متکلمان است، بلکه شناخت تاریخ تحولات سیاسی نیز بستگی به آگاهی از آن دارد.
همچنین در این زمینه میتوان به کتاب فرهنگ فرق اسلامی نوشته محمد جواد مشکور اشاره کرد که در سال 1374در بنیاد پژوهشهای استان قدس رضوی منتشر شده است.
خود مسلمانان نیز به اندیشههای اقوام گذشته رغبت نشان دادند و به ترجمه آنها پرداختند که این رویکرد موحب آشنایی آنها با اندیشههای جدید شد، همچنین به فراگیری فلسفه بهعنوان ابزاری برای رویارویی با اندیشههای فلسفی غیراسلامی توجه کردند و همین مسئله در تفاسیر آنها از دین نیز تأثیر گذاشت و حتی گاه در آموزههای فرقهها رسوخ کرد.
بررسی منابع فرقهنگاری از منظر مؤلفههای تحلیل گفتمان بیانگر این است که فرقهنگاران با استفاده از گزارشهای تاریخی به مفصلبندی بسیاری از معانی حول محور دال مرکزی خود که همان مصداق عینی امامت جامعه بود، پرداختهاند.