چکیده:
موضوعشناسی یکی از محورهای اساسی در استنباطات فقهی است و همواره یکی از دغدغههای فقیه، شناخت دقیق موضوعات فقهی است. بعضی از فقیهان نیز تصریح کردهاند که پنجاه درصد کار فقیه، شناخت موضوعات است. پرسش این است که آیا از شیوههای مدیریت اطلاعات میتوان برای شناخت موضوعات جدید فقهی استفاده کرد. هدف این پژوهش اثبات این مطلب است که شیوه آنتولوژی که یکی از شیوههای جدید علم دانششناسی است، میتواند فقیهان را در تشخیص موضوعات فقهی یاری رساند. برای تحقق این هدف، با روشی توصیفی و تحلیلی ثابت شده است که یکی از راههای تشخیص موضوعات فقهی، تفریع فروعات یک موضوع از یک سو و کشف نوع ارتباطات واقعی و هستیشناختی آن با موضوعات مختلف فقهی از سوی دیگر است و آنتولوژی به دلیل ماهیت و بافت آن، چنین بستری را فراهم میآورد؛ به همین جهت فقیهان را قادر خواهد ساخت موضوعات فقهی را بهتر تشخیص دهند.
خلاصه ماشینی:
سخن این نیست که میان مفهوم «حفظ جان» با «وجوب حفظ جان» در دانش فقه هیچ نوع رابطهای وجود ندارد تا اشکال شود مگر فقیه برای حکم به وجوب حفظ جان باید مصادیق عینی آن را در نظر بگیرد؛ اما توجه به این نکته لازم است که اگر از فقیه سؤال شود آیا همه مصادیق عینی حفظ جان واجب است، تردیدی نیست که جواب فقیه، منفی است و این همان دانش ضمنی است که در رشته مدیریت دانش از آن بحث میشود و نقش آنتولوژی در اینجا بسیار مهم و تأثیرگذار است؛ یعنی به وسیله رابطههای صریح، دقیق، شفاف و غیرمبهم میان دو مفهوم، این امکان را به وجود میآورد تا دانش فقه ازجمله دانشهای ضمنی، به منصه ظهور برسد؛ مثلا گفته شود «حفظ جان» [در صورت عدم تزاحم، از مصادیق] «وجوب حفظ جان» است؛ یعنی رابطه میان دو مفهوم به وسیله توصیف مذکور (در صورت عدم تزاحم، از مصادیق) یا هر توصیفی که به نوعی بیانگر واقعیت این ارتباط است، صریح و کامل ترسیم گردد و مقصود از توصیفهای واقعی و وجودی، آن دسته از توصیفهایی است که با واقعیت فقه موجود مطابقت دارد؛ بنابراین آن دسته از توصیفهایی که در بعضی از هستیشناسیها آمدهاند، تنها نمونهای از توصیفهای واقعی و وجودی میان دو شیءاند؛ مانند نمونه زیر: «فقاع» [ شبیه] «خمر» است.
۲. آنتولوژی فقه، بستری برای ارائه واقعی و عینی شقوق یک موضوع فقهی است و همین نکته سبب احاطه دقیق به موضوعات فقهی میگردد و از سویی اگر موضوع مسئلهای با همه حدود و ثغور آن برای فقیه مشخص گردد، تشخیص حکم نیز آسانتر میشود؛ پس آنتولوژی فقه این قابلیت را دارد که فقیه را در کشف موضوعات جدید یا شناخت موضوعاتی که به دلیل مقتضیات زمان و مکان، تغییر کردهاند، یاری رساند.