چکیده:
مسألۀ اصلی این مقاله، بررسی کاربردهای واژۀ «تأویل» در روایات اهل بیت: است و از باب مقدمه و برای تسهیل در مقایسۀ اصطلاحات مختلف این واژه، معنای لغوی آن و همچنین معانی اصطلاحی آن در تفسیر، کلام و عرفان نیز مورد توجه قرار گرفته است. روش مورد استفاده در آن، توصیفی – تحلیلی است و هدف، رهیابی به معانی دقیق واژگان قرآنی و روایی. «تأویل» در روایات به معنای رویا، برخی از افعال همچون نماز و ... و همچنین درباره قرآن به کار رفته است. از جمله یافتههای مهم این پژوهش آن است که اولاً واژۀ «تأویل» در روایات، در بسیاری از موارد، در برابر «تنزیل» استفاده میشود؛ ثانیاً هرگز به معنای «معنای مخالف ظاهر» - که در السنۀ متأخران شیوع یافته - استفاده نشده است؛ ثالثاً «معانی باطنی آیات» و همچنین «مصادیق دیگری غیر از مصادیق شأن نزولی» از جمله مهمترین کاربردهای روایی واژۀ «تأویل» محسوب میشوند.
خلاصه ماشینی:
معناشناسی و موارد کاربرد واژه «تأویل» در روایات تاریخ دریافت: 3/9/1397 تاریخ پذیرش: 4/6/1397 حسین مظفری چکیده مسألۀ اصلی این مقاله، بررسی کاربردهای واژۀ «تأویل» در روایات اهل بیت(ع) است و از باب مقدمه و برای تسهیل در مقایسۀ اصطلاحات مختلف این واژه، معنای لغوی آن و همچنین معانی اصطلاحی آن در تفسیر، کلام و عرفان نیز مورد توجه قرار گرفته است.
البته کلام وی تا به اینجا قدری مبهم است و معلوم نیست که آیا منظور وی از تأویل، بیان معنایی خلاف ظاهر است که متکلمان معمولاً این واژه را به این معنا به کار میبردند یا عبور کردن از ظاهر و رسیدن به معنای باطنی سخن که مخالفتی هم با ظاهر کلام ندارد؛ اما سخن ایشان در ادامه، معنای دوم را تأیید میکند؛ آنجا که میگوید: در روایتی از علی(ع) چنین آمده است که: «هیچ آیهای نیست، مگر آنکه [رسول خدا(ص)] تأویل آن را به من آموخت».
در مواردی که تأویل به آیات قرآن نسبت داده شده است، گاهی به معنای «مطلق مقصود و مراد خداوند از آیه» است که شامل تنزیل و تفسیر هم میشود، در موارد بسیار دیگری واژۀ «تأویل» در برابر «تنزیل» به کار رفته است که در این موارد گاهی «معنای بطنی» آیه مدّ نظر است، و گاهی «جری و تطبیق» آیات بر افراد و مصادیقی غیر از افراد تنزیلی.
مراد از تأویل در این روایات گاهی معنای بطنی آیه است و گاهی افراد و مصادیقی غیر از افرادی که قرآن ابتداءً در بارۀ آنها نازل شده است؛ یعنی همان جری و تطبیق.