چکیده:
چکیده: تبیین چگونگی وحدت وجود، همواره یکی از چالشبرانگیزترین مباحث حوزۀ عرفان بوده است. ازآنجاییکه پیچیدگی این موضوع ریشه در ناکارآمدی گزارههای زبانی در تشریح عوالم ورای عالم شهادت دارد، ابنعربی بهعنوان بنیانگذار نظریۀ وحدت وجود و بهتبع آن بیدل دهلوی، برای تشریح اینگونه تجارب عرفانی، از تمثیلهای مختلفی بهره جستهاند. در این مقاله ابتدا دربارۀ وحدت وجود، تجلی و پیشینۀ این نظریه در میان اقوام و مذاهب مختلف و نیز عرفای اسلامی پیش از ابنعربی توضیحاتی بیان شده است و در مرحلۀ بعد، درباره کمیت و کیفیت بهرهگیری بیدل از تمثیلهای وحدت وجودی ابنعربی، در کتاب چهار عنصر بحث کردهایم. و درنهایت به این نتیجه رسیدهایم که بیدل نیز همانند ابنعربی بر این عقیده است که وجود حقیقی از نظر ذات و اطلاق واحد، و از نظر اسما و صفات و اطوار تجلی، متکثر است و بر این مبنا از اکثر تمثیلهایی که ابنعربی برای تبیین این نظریه بهره جسته، او نیز استفاده کرده است.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله ابتدا دربارٔە وحدت وجود، تجلی و پیشینۀ این نظریه در میان اقوام و مذاهب مختلف و نیز عرفای اسلامی پیش از ابن عربی توضیحاتی بیان شده است و در مرحلۀ بعد، دربارٔە کمیت و کیفیتِ بهره گیری بیدل از تمثیل های وحدت وجودی ابن عربی، در کتاب چهار عنصر بحث کرده ایم .
وحدت وجود، یعنی اینکه هستی فقط خداست و جز او کسی و چیزی در جهان نیست ، به صورت های مختلف در سخنان عرفا ازجمله ابوالعباس قصاب : «لیس فِی الدارینِ إلا ربی و إِن المُوجودات کُلها معدُومهٌ إلا وجودُه ُ» یا در عبارت معروف کرخی: «لیس فِی الوُجودِ إلا الله » یا بایزید بسطامی: «لیس فِی جبتی سوا الله » یا حلاج : «أنا الحق » گسترش یافته است ، اما با توجه به اینکه ابن عربی این اندیشه را تدوین و تحکیم کرد و به صورت نظریه مطرح ساخت و بر عارفان پس از خود تأثیر گذاشت ، اندیشۀ وحدت وجود با اسم ابن عربی شناخته میشود (رک: روحانی و شوبکلایی، ١٣٩٤: ٢٨).
البته در مورد نظریۀ وحدت وجود و تمثیل های مربوط به آن ، کارهای ارزشمندی انجام یافته است که از آن جمله میتوان به کتاب های وحدت وجود به روایت ابن عربی و مایستر اکهارت از قاسم کاکایی، عوالم خیال ابن عربی و مسئلۀ اختلاف ادیان از ویلیام چیتیک و مقاله هایی نظیر «بنیان گذار وحدت وجود، حلاج یا ابن عربی» از آرزو ابراهیمی دینانی و یداله جلالی پندری، «نقد و بررسی نظریۀ وجود خیالی در غزلیات و رباعیات بیدل دهلوی» از مسعود روحانی و علیاکبر شوبکلایی، «پیوندهای معنایی تمثیل وحدت وجود در مثنوی» از محمدکاظم یوسف پور و علیرضا محمدی کله سر، «وحدت وجود از نگاه کلام وحی» از محمدجواد رودگر اشاره کرد.