چکیده:
وصف در آثار ادبی اهمیّت ویژهای دارد چرا که یکی از ملاکها و معیارهای اصلی پذیرش یا عدم پذیرش یک شعر است و هنری بودن یک شعر را میتواند رقم بزند. ملک الشعرای بهار، یکی از شاعران سنّتگرای معاصر است که در اشعار خود هم به قدما نظر داشته و هم نگاه معاصر خود را نیز به پدیدههای اطراف خود حفظ کرده است. در این مقاله به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر مطالعات کتابخانهای به بررسی و تحلیل جایگاه توصیف در اشعار بهار پرداخته شده است. این بررسی و تحلیل هم جایگاه شعری بهار را از منظر چگونگی وصف برای ما نشان میدهد و هم تفاوت و شباهت توصیف را در شعر بهار با قدما روشن میسازد. نتایج حاکی از آن است که بهار در وصف هم به قدما توجّه داشته است و هم به معاصرین. او در اشعار تقلیدی خود بیشتر توصیفات به سبک خراسانی (توصیفات بیرونی) و توصیفات به سبک آذربایجانی (توصیفات چندباره از یک پدیده) را اساس کار خود قرار داده است. این اشعار هرچند از نظر هنری، والایی و اعتبار خود را دارند؛ اما عموماً تشخّص سبکی بهار را نشان نمیدهند. در اشعار غیرتقلیدی بهار، وصف با دامنهای فراختر (البتّه با حفظ و غلبۀ همان توصیفات بیرونی و حسی) و با کارکردهایی دیگر مطرح است. او هم به جنبۀ هنری توصیفات خود توجّه داشته و هم اهداف و کارکردهایی برای آنها متصوّر بوده است.
خلاصه ماشینی:
برای نمونه در مسمط «وطن در خطر است » این تفاوت نگاه دیده می شود: مهرگان آمده و دشت و دمن در خطرست مرغکان نوحه برآریدچمن در خطرسـت چمن از غلغله زاغ و رغن در خطرسـت سنبل وسوسن وریحان وسمن در خطرست بلبل شیفته خـوب سـخن در خطرسـت ای وطن خواهان زنهار وطن در خطرست (همان : ٢٢٨) در برخی نمونه ها نیز، هرچند ابزار وصف و موضوعات محل وصف ، کاملاً آشناسـت ؛ اما غرض وصف ، تقریباً تمام وصف را در ساحتی نسبتاً نوآورانه قرارداده اسـت ؛ بـه ویـژه مفهوم «وطن » که بعد از ذکر آن در بیت چهارم ، فضای وصف از جهان قدمایی بالکل جـدا می شود؛ اصولاً توصیفات بهار در هنگام سخن گفتن از وطن ، به دلیل پیوستگی و دلبستگی خاص وی به این مفهوم ، تشخص ویژه ای دارد: بهــارا بهــل تــا گیــاهی بــر آیــد درخشــی ز ابــر ســیاهی برآیــد درین تیرگی صبر کـن شـام غـم ر کــه از دامــن شــرق مــاهی برآیــد بمـان تـا دریـن ژرف یـخ زار تیـره بـه نیـروی خورشـید راهـی برآیـد وطن چاهسار است و بنـد عزیـزان بمـان تــا عزیـزی ز چــاهی برآیــد دریــن داوری مُهــل ده مــدعی ر که فردا بـه محضـر گـواهی برآیـد (همان : ٢٩٦) بهار در بیشتر اشعاری که در دورۀ دوم شاعری خود گفته ، به هر ترتیب نـوعی وصـف جدید وارد اشعار خود کرده و این ، بیشتر محصول اغراض متفاوت وی در این دوره است .