چکیده:
ویژگی برجسته قنات حسنآباد به نقش آن در ایجاد همکاریهای بینقلمرویی برمیگردد که میان سه حوزه مهریز، دهنو و حسنآباد در طول 40 کیلومتر پدید آمده و استمرار یافته است. مراقبت از قنات حسنآباد تا آخرین چاه که در قلمروی مهریز واقع است صورت میگیرد و دو قلمروی پاییندست در آن مشارکت دارند. در این مقاله تلاش شده است تا با روش نظریه زمینهای به این سؤال پاسخ داده شود که چگونه جریان آبی مانند قنات حسنآباد توانسته است به همگرایی اجتماعی و همکاری میان سه قلمروی ذینفع منجر گردد؟ به این منظور مصاحبهشوندگان از مناطق پاییندست و بالادست با روش گلولهبرفی انتخاب شدند و پرسشها تا رسیدن به نقطه اشباع نظری ادامه پیدا کرد. سپس در مورد دادههای میدانی، کدگذاری باز و محوری انجام شد و نهایتاً کدگذاری انتخابی صورت گرفت. روابط میان مفاهیم در مدل مفهومی نشان داده شد و بهصورت یافتههای پژوهش شرح داده شدند. در منطقه نفوذ قنات حسنآباد، مدلی حاکم است که آن را مدل «سود مشترک» نامیدهایم. در این مدل، مجموعهای از عوامل اجتماعی و اقتصادی بهگونهای ساختارمند منافع بالادست و پاییندست را به یکدیگر گره میزنند. یکی از مهمترین عوامل مؤثر در این مدل، گستردگی فضایی قنات است که به قنات، نوعی ویژگی قلمروگریزی میدهد. درنتیجه، دینامیک قنات به کمرنگ شدن قلمرو و بهتبع آن کاهش هویت قلمرویی منجر میگردد و همین امر، امکان همکاری در دو سوی مرزهای قلمرو را آسانتر میکند.
This paper takes up the qanat of Hassan Abad and its special peculiarities which made it eligible to be nominated as UNESCO World Heritage in 2015. Hasan Abad originates from Ebrahim Abad valley near the town of Mehriz and travels 40 kilometers to Yazd. The water of this qanat is shared out between the town of Mehriz, the village of Dehno and Yazd (district of Hasan Abad). One of the most important properties of this qanat is its territorial cooperation which is resulted from a lax territorial behavior caused by the qanat’s dynamics. Dormant territorial behavior can pave the way for a high sense of cooperation and social capital, which are all associated with the peculiarities of the qanat. In the region, the social foundation which has been formed and evolved around the water resources management could have increased the sense of cooperation. Through the research method of grounded theory, this paper tries to answer the question of how a water current like the qanat of Hasan Abad can pave the way for such social convergence and cooperation between three beneficiary territories.