چکیده:
ابوالقاسم علی بن اسحاق بن خلف قطان بغدادی مشهور به زاهی از شاعران شیعی و ولایتمدار قرن چهارم بوده که در محلّه کرخ در قطعه زمین ربیع سکونت می کرده است. زاهی در وهله ی اول شاعری مدیحه سراست و پیوسته با دشمنان اهل بیت (ع) در حال مبارزه بوده، تا جایی که او را در زمره ی شعرای مجاهد به شمار آورده اند. صور فنّی اشعار، حسن تشبیه، زیبایی تصوّرات و وصفها و روان و بدون تکلّف بودن اسلوب شعری او، تذکره نویسان را به تمجید و تعریفش وا داشته است. در این مقاله سعی بر آن بوده که با روش تحلیلی – توصیفی به بررسی و تحلیل عناصر ادبی دیوان زاهی مانند: عنصر عاطفه، خیال، اسلوب و اندیشه بپردازیم تا ملاحظه شود که شاعر در بیان اشعار خود تا چه حدّ از اسلوب و شیوه ی ادبی بهره جسته و چگونه توانسته با به کارگیری این عناصر و با ذکر حوادث بسیار مهم ائمه (ع) در شعرش، از آنها دفاع کند. سبک شعری او، سبک شاعران قدیم بوده و شاعری مقلّد است، امّا ناگفته نماند که او از طبعی دلنشین و مهارت و تبحّر در فنون شاعری برخوردار بوده است. علاوه بر آن، وصفها و تصاویر شاعرانه ی زاهی، حکایت از قدرت خیال و عاطفه ی عمیق او دارد.
خلاصه ماشینی:
در اين مقاله سعي بر آن است تا با روش تحليلي – توصيفي به بررسي و تحليل عناصر ادبي ديوان زاهي مانند: عنصر عاطفه ، خيال ، اسلوب و انديشه در اشعار مدح و رثاي اهل بيت بپردازيم تا ملاحظـه شود که شاعر در بيان اشعار خود تا چه حد از اسلوب و شيوة ادبي بهره جسته و چگونه توانسته با به کارگيري اين عناصر و با ذکر حوادث بسيار مهم زندگي ائمه در شعرش ، از آن ها دفاع کنـد.
مثلاً سيد قطب 139 در بيان نکات ادبي و هنري بعضي از گونه هاي ادبي، هر کدام از نمودهاي عاطفي و احساسي را بـه عنوان يک عنصر مينامد، مانند عنصرمحبت ، حزن ، شور و شوق ، عشـق ، يـأس ، نفـرت و جـز آن ، سپس در اثناي توضيح بعضي از ويژگيها است که به بيان مفصل تر آن ها اقدام ميکند (قطب ، بـي تا: ١٠٧؛ فتوحي، ١٣٨٦: ٦٨)؛ لذا ما در اين جا سعي خواهيم کرد براساس شيوة سيد قطب در تعريف اين عنصر به معرفي و عرضۀ هر کدام از اين نمونه ها بپردازيم : ٦-١-١: عواطف گوناگون تجلي يافته در اشعار زاهي ٦-١-١-١: عاطفۀ محبت و علاقۀ شاعر نسبت به امام علي وال عليـــــاواستضـــــئمقباســـــه تـــدخل جنانـــهوتســـقي کأســـه (زاهي، بيتا: ٦١٢/٢) «علي را دوست بدار و از پرتوي او نور گير تا وارد بهشت گردي و از ساغرش بنوشي .