چکیده:
در زمینباستانشناختی، با تشخیص و بررسی محتوای رسوبی و چینهنگاری لایهها و مواد فرهنگی-باستانی میتوان درک کامل و صحیحی از تاریخچه تحولهای طبیعی-فرهنگی مکانهای باستانی بهدست آورد. پژوهش حاضر، نتایج مطالعات زمینشناختی اولیه در محدوده باستانی کافرستان یسن را ارائه میکند که با هدف شناخت کلی زمینشناسی محلی و زمینریختشناسی محدوده موردنظر انجام گرفته است. مکانهای باستانی محدوده باستانی کافرستان یسن عمدتا برروی تراسهای فرسایشی دامنهای احداث شدهاند. در محدودههای استقراری مانند گردکولیسی، بهنظر میرسد که سازههای معماری باستانی بهعنوان تلههای رسوبی برای انباشت رسوبات واریزهای و آبرفتهای دامنهای عصر هولوسن روی سطح تراسهای دامنهای عمل کردهاند. محدوده زرگولسی برخلاف دیگر محدودههای باستانی در محدوده یسن، برروی یک برجستگی طبیعی (Natural Ridge) منفرد متشکل از سنگهای سیلتی و ماسهای مشرف به رودخانه اشکولدره بنا شده است. مطالعه نهشتههای رسوبی سطحی در نیمرخهای طبیعی و دیواره ترانشههای حفاری نشان میدهد که در اغلب محدودهها دو بخش رسوبی شامل رسوبات گراولی بسیار درشت درحدّ تختهسنگ و رسوبات گراولی ریزدانه در زمینه غنی از رس قابلتفکیک است. آثار معماری باستانی گاهی بهصورت همسطح با رسوبات گراولی درشت دیده میشود و در برخی از نقاط توسط رسوبات آبرفتی ریزدانه پوشیده است. پژوهش حاضر براساس فعالیتهای میدانی و بهروش توصیفی- تحلیلی، بهدنبال پاسخگویی به پرسشهایی همچون: 1) چگونی ارتباط میان محیط زمینشناسی و زمینریختشناسی محدوده باستانی کافرستان یسن با ویژگیهای فرهنگی محدودههای باستانی؛ و 2) میزان تاثیر ویژگیهای محیطی محدوده مزبور بر کاربری و مکانگزینی محدودههای باستانی کافرستان است. بهنظر میرسد رسوبات درشت تختهسنگی مربوط به یک مرحله رسوبگذاری قدیمیتر باشد که احتمالا در یک نیمرخ دامنهای متفاوت با وضعیت کنونی تهنشست یافته است. رسوبات آبرفتی ریزدانه عمدتا محدود به لایههای سطحی است و احتمالا نمایانگر رسوبات تاریخی (Historical Deposits) است که در یک نیمرخ دامنهای مشابه با وضعیت کنونی تهنشست یافته است. در برخی از نقاط این رسوبات توسط یک سامانه آبراههای جدیدتر بریده شده است.
خلاصه ماشینی:
, 2011: 4; Goldberg & Macphail, 2006: 324; Akeret & Rentzel; 2001: 689، Amos et al.
قدمت تقریبی آثار باستانی در این منطقه باتوجه به بررسیهای پیشین، از عصرآهن تا اوایل دورۀ اسلامی است؛ بنابراین پژوهش حاضر بهدنبال ترسیم شرایط محیطی محدودۀ باستانی کافرستان یسن بهلحاظ زمینشناسی، زمینریختشناسی و اقلیمشناسی و درک ارتباط این عناصر محیطی اثرگذار با ویژگیهای فرهنگی و باستانی محدودههای فرهنگی در منطقۀ موردبررسی است.
روش پژوهش: این پژوهش عمدتاً براساس فعالیتهای میدانی و بهروش توصیفی - تحلیلی انجام شده است و همچنین با استفاده از دادههای مکانی مرتبط با پرسشهای پژوهش در پی ارزیابی و بررسی ارتباط میان ویژگیهای محیطی و فرهنگی در محدودههای باستانی کافرستان یسن در جنوبشرقی دیلمان در استان گیلان است.
(رجوع شود به تصویر صفحه) باتوجه قدمت تقریبی آثار باستانی در منطقۀ کافرستان یسن از عصرآهن تا اوایل دورۀ اسلامی (حدود 3500 تا 1000 سال پیش)، بررسی دیرینۀ اقلیمی براساس مقادیر بالای گردۀ توسکا در نیمۀ شمالی ایران و منطقۀ مطالعاتی این پژوهش طی دورهای 3000 ساله، نشان از این دارد که شرایط آبوهوایی منطقه در دورۀ مذکور مرطوب بوده است.
باتوجه به تصاویر 8، 9 و 10 که بهترتیب نقشههای طبقات ارتفاعی، شیب و جهت شیب شهرستان سیاهکل و بخش دیلمان را نشان میدهند، محدودۀ باستانی کافرستان یسن در طبقۀ ارتفاعی 1200 تا 1500 متری و اراضی با شیب بالاتر از 15 درصد واقع شده است.
Journal of Archaeological Science, Pp: 1127-1138.