چکیده:
مسئله «امر به معروف و نهی از منکر» از دیرباز در خلال مباحث فقهی امری ملموس و غیرقابلانکار بوده و در بستر بسیار وسیع در ابواب مختلف فقه، از چگونگی «امر و نهی» یاد شده است. امر به معروف و نهی از منکر، از اعظم شعائر دین و اقوی علامت شریعت و آیین است و مقصد کلی از بعثت انبیا و جمیع ادیان است که همه بر محور آن میگردند و در صورت اهمال و اخلال در انجام آن، مضمحل(میشوند) و از میان میروند. این نوشتار متکفل آن است تا با منابع کتابخانهای و روش توصیفی به بررسی امر به معروف و نهی از منکر پردازد و با ارائه تصویر واضحی از امر به معروف و نهی از منکر در تبیین دقیق آن بکوشد. نتیجه بهدستآمده موید این امر است که امر به معروف و نهی از منکر یکی از مهمترین وظایف هر مسلمان میباشد. امر به معروف و نهی از منکر را باید در سه مرحله قلبی، گفتاری و رفتاری یا عملی تحقق میپذیرد. همچنین شخص در انجام این فریضه الهی باید اصول و شیوههای مثل زیبا سخنی، اخلاص، تواضع و امثال اینها را مدنظر داشته باشد تا امر به معروف و نهی از منکری کارآمد تحقق گردد.
خلاصه ماشینی:
بهطورکلی، انحراف پدیده اجتماعی است که هیچ شیوه مطلق یا جهانی برای تعریف آن وجود ندارد؛ چراکه انحرافات اجتماعی در ارتباط با زمان، مکان و موقعیت اجتماعی افراد و ایدئولوژیهای مختلف مادامی که از سرچشمه و منبع وحی الهی سرازیر نشده باشد، نسبی است؛ حال اگر در جامعه اسلامی، همه اقشار جامعه به صورت زبانی مانع انحراف گردند، و در این راستا امر به معروف و نهی از منکر نمایند، رواج منکر به حداقل میرسد.
فردی که میخواهد به وظیفه امر به معروف و نهی از منکر عمل کند نخست باید نارضایتی خود را از گناه ابراز کند به طوری که گناه کار متوجه شود او از انجام گناه ناراضی است و این اولین مرحله امر به معروف و نهی از منکر است.
مرتبه زبانی یا گفتاری اگر مرتبه اول یعنی ترک معاشرت و ترک تکلّم و امثال این امور نتیجه حاصل شد و فردی که واجب را ترک میکند یا مرتکب فعل حرامی میگردد از گناه کنارهگیری نکرد بر مکلف واجب است که وارد مرتبه دوم شود و او را امر به معروف و نهی از منکر کند در این مرتبه نیز مراحلی تصوّر میشود.
امام خمینی(ره) فرمودهاند: اگر بداند آنچه ذکر شد [موعظه و ترک معاشرت] اثر ندارد باید به حکم کردن به وسیله امر و نهی منتقل شود و واجب است که از آرام و آسانترین درجه گفتار شروع نماید و اگر تأثیر نکرد به درجه شدیدتر از آن با احتمال تأثیر منتقل شود و تجاوز کردن جایز نیست مخصوصاً اگر مورد طوری باشد که فاعل منکر با گفتن آن هتک میشود(خمینی، 1379، ج 1، ص 454.