چکیده:
کهن ترین تذکره ها، جنگ ها و تاریخ هایی که از شاعران و حادثه های روزگار سنجر و اتسز خوارزمشاه سخن به میان آورده و یادی از ادیب صابر ترمذی کرده اند، بیشتر در این سخن هم نظرند که اتسز، دومین پادشاه خوارزم، این شاعر بزرگ را به سبب سخن چینی و جاسوسی در رودخانه جیحون غرق کرده است. برخی از صابرپژوهان معاصر، تنها به سبب اینکه او در شعرش از پیری سخن گفته ، در گزارش قتل، تردید روا داشته اند. تنها سبب در این تردید، به سخنان شاعر در قصیده ها و قطعه هایش بازمی گردد که او از دوران کهولت و پیری سخن گفته و این نکته بیانگر این واقعیت است که صابر یا به دست خوارزمشاه به قتل نرسیده، یا اگر رسیده، دست کم در دوران جوانی و فعالیت های اداری و دیوانی نبوده است. در حالی که اگر کسی به طور دقیق و یا به طور کامل همه سروده های این شاعر بزرگ را خوانده باشد، نشانه هایی ورای نشانه پیری وجود دارد که به ما می گوید که صابر به دست اتسز خوارزمشاه کشته نشده و به احتمال بسیار به مرگ طبیعی و در سال های کهولت و پیری مرده است. این مقاله با نگاهی گذرا به روزگار ادیب صابر، سلجوقیان و ممدوحان او، با توجه به گزاره های مستندی که در سروده های او به گونه ای شفاف آمده، این فرض را به اثبات می رساند که مسئله کشته شدن ادیب صابر به دست اتسز خوارزمشاه، یک سوء تفاهم تاریخی بوده که از زبانی به زبان دیگر شیوع یافته و برای برخی از صابرپژوهان، چنان مرگی مسلم پنداشته شده است.
The earliest accounts, historical and literary books that have spoken of poets and incidents of the period of Sanjar and Atsez Khwarazm-Shah and have been reminiscent of Adib Saber Termazi are mostly unanimous with the statement that Atsez, the second king of Khwarazm, has sunk this great poet in Jaihoon (Amu Darya) river. Some contemporary researchers have hesitated to report the murder because he mentions aging in his poetry. The only reason for this skepticism is the poet's remarks about his old age in his poems and that reflects the fact that Saber was not murdered either by Khwarazm-Shah, or if he was, at least not in his youth and during the time he served the royal court. While, if anyone has read exactly or completely all of this great poet's body of works, there are signs of his old age telling us that Saber was not killed by Atsez Khwarazm-Shah and most likely died of natural causes in his old years. This article, based on the documented statements existed in Saber’s poems, and a brief look at the days of Adib Saber, i.e. the Seljuk period, and his patrons, proves the hypothesis that the issue of Adib Saber’s murder by Atsez Khwarazm-Shah is a historical misunderstanding.
خلاصه ماشینی:
تحليل و بررسي «قتل اديب صابر» با تکيه بر گزارشهاي تاريخي و مستندات سرودههاي او * علي محمدي ** مريم حسيني *** انتصار پرستگاري چکيده کهن ترين تذکرهها، جنگ ها و تاريخ هايي که از شاعران و حادثه هاي روزگار سـنجر و اتسز خوارزمشاه سخن به ميان آورده و يادي از اديب صابر ترمذي کردهانـد، بيشـتر در اين سخن هم نظرند که اتسز، دومين پادشاه خوارزم، اين شاعر بزرگ را به سبب سخن چيني و جاسوسي در رودخانه جيحون غرق کرده است .
قويم هر چند در همين صفحه به بيت هايي از اين دست از شاعر اشاره مي کند: مــوي ســياه مــن ز زمانــه ســپيد شــد وين نامـه سـپيد شـد از معصـيت سـياه ز آن تيره گشت همچو گنه چشم روشنم تا تيره چشـم مـن نکنـد بـر گنـه نگـاه (اديب صابر، ١٣٣١: ٤٥) و اين سخنان به روشني به خوانندهاش مي گويد که چنين شاعري، آنقدر عمـر کـرده که چشم هاي زيبايش تا حـد کـوري و نابينـايي رسـيده و مـوي سـياهش بـه سـپيدي گراييده، پس چگونه در آب جيحون در جواني غرق شده که مادرش در عزايش بنشيند؟ باري ديوان اديب صابر به کوشش علـي قـويم ، در ٣٢٢ صـفحه همـراه بـا مقدمـه اي درباره شاعر در ٥٠ صفحه و متن قصيدههـا همـراه بـا توضـيحات او در پـابرگ در ٢٦٤ صفحه و يک بخش کوتاه با عنوان «سبک و شخصيت ادبي شاعر» در ٧ صفحه و در پايان ١ صفحه که تکبيت هاي اوست ، گرد آمده است .