چکیده:
در چند دهه اخیر، شهرها با سرعت زیادی گسترش یافته و کشورها با سرعت بیشتری به شهرنشینی و افزایش شهرها و جمعیت شهری خود دست زدهاند. این افزایش جمعیت بیشتر متوجه شهرهای بزرگ بوده است و در نتیجه باعث تمرکز جمعیت در این شهرها شده و به دنبال آن باعث بر هم خوردن تعادل منطقهای و ملی شده است. این تحقیق به بررسی و تحلیل سیستمهای شهری در استان آذربایجانشرقی میپردازد، روش کار در این پژوهش ترکیبی از روشهای اسنادی، توصیفی و تحلیلی است و در آن از مدلهای قانون رتبه-اندازه زیپف، مرتبه-اندازه تعدیل شده، ضریب آنتروپی، شاخص تمرکز شهری، منحنی لورنز، ضریب جینی و مثلث بوژوگارنیه استفاده شده است.
نتایج این تحقیق نشان میدهد که شهر تبریز به دلیل مرکزیت، سیاسی، اداری، مالی و... بهعنوان نخست شهر برتر در نظام شبکه شهری استان قرار دارد و نقش شهرهای میانی و کوچک در سیستم شهری استان بسیار کم است. در مجموع هنوز سلسلهمراتب شهری در شبکه شهری آذربایجانشرقی نسبت به مدل رتبه-اندازه «زیپف» و مدل تعدیل شده «بهفروز» فاصله زیادی دارد؛ لذا با ارائه خدمات و تقویت شهرهای کوچک و میانی و کاهش رشد شهرهای بزرگ در استان میتوان باعث توزیع بهینه سلسلهمراتب شهری در سطح استان گردید.
In recent decades, cities have greatly expanded and countries have begun urbanization and increased population with higher speeds. The population growth has been noticed in large cities and the resulting has caused the concentration of population in these cities and following that regional and national equilibrium disruption. This research focuses on the study and analysis of urban systems in East Azerbaijan province. Methods include a combination of documentary, descriptive and analytic procedures. We have used Zipf rank-size rule, the rank-size adjustment, the entropy index, urban concentration index, Lorenz curve, Gini coefficient and Bvzhvgarnyh triangle models in this study. Results of the research show that Tabriz city is the primate city in the urban network due to its centrality in political, administrative, financial sections. The role of small and middle cities is very low in the provincial urban system. Ultimately, yet urban hierarchy in the urban network of East Azerbaijan has great departure from Zipf's Rank-Size and Behforooz adjustment models. Therefore, providing services and strengthening small and medium cities and reducing the growth of large cities in the province can lead to optimal distribution of the urban hierarchy in the area of study.
خلاصه ماشینی:
این تحقیق به بررسی و تحلیل سیستمهای شهری در استان آذربایجانشرقی می پردازد، روش کار در این پژوهش ترکیبی از روشهای اسنادی، توصیفی و تحلیلی است و در آن از مدلهای قانون رتبه–اندازه زیپف، مرتبه-اندازه تعدیل شده، ضریب آنتروپی، شاخص تمرکز شهری، منحنی لورنز، ضریب جینی و مثلث بوژوگارنیه استفاده شده است.
جمعیت شهری ایران در سالهای ٢٩٥٤، ٤٤ و ٣٤ افزایش قابل توجهی داشته است که می توان دهه ٣٤- ٢٩٤٤ را دوره انعکاس سیاستها و تحولت اصلحاتی در ایران دانست که عمدتا در فضای شهری بازتاب داشته و شهرنشینی با نرخ رشد قابل توجه ٤/١٣% ضمن ایجاد عدم تعادل در شبکه و نظام شهری کشور، موجب گسست و تباین در فضای ملی شده که خود در توسعه فضایی و برنامهریزی منطقهای و ملی اثرات نامطلوبی را گذاشته است )پوراحمد پیلهور، ٢٩٣٩: ٢٩٣(؛ لذا استان آذربایجانشرقی هم همانند کل کشور از این تأثیرات بیبهره نبوده است.
با مشاهده شکل شماره ٥ بهراحتی متوجه می شویم که جمعیت واقعی شهرهای استان با تئوری رتبه-اندازه تعدیل شده چقدر تفاوت دارد در واقع هر چه به سال ٢٩٣٤ نزدیک تر می شویم این اختلف بیشتر دیده می شود که این نتیجه، به علت وجود شهر بزرگ تبریز و تعداد زیاد روستا شهرها یا شهرهای کوچک و در نهایت کمبود نقش شهرهای میانی در استان است.
با مشاهده جدول ٥ متوجه می شویم که میزان ضریب آنتروپی استان آذربایجانشرقی از سال ٢٩٩٤ تا ٢٩٣٤ کمتر از ٩/٤٩ بوده است؛ که این حکایت از تمرکز بیشتر و یا عدم تعادل در توزیع جمعیت بین کانونهای شهری در این استان دارد )بین استقرار جمعیت و تعداد شهرها تعادل فضایی وجود ندارد(.