چکیده:
خطر سیلاب به همراه ناآگاهی از شرایط فیزیوگرافی، هیدرولوژیکی-دینامیکی رودخانهها و نداشتن دیدگاه تعادلی، موجب شده تا سکونتگاههای بشری همواره مورد تهدید جانی و مالی قرار گیرند. هدف این تحقیق، شناسایی سکونتگاههای در معرض خطر سیلاب با بهکارگیری مدل تلفیقی تاپسیس است. اساس این مدل استخراج ایدهال پوینتهای مثبت و منفی و تعیین فاصله هر یک از معیارها بهمنظور تعیین بهترین گزینه مکانی از نظر مخاطرات سیل است. لذا نه لایه موثر در وقوع سیلاب که در مدل تلفیقی تاپسیس استفاده میشود در سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و با استفاده از نرمافزارArcGIS 10.1 آمادهسازی و با استفاده از این مدل نقشه نهایی پهنهبندی خطر سیلاب تهیه و طبقهبندی شده است. نتایج بهدست آمده با مشاهدات میدانی و نتایج مطالعات قبلی بهدقت ارزیابی شد. این تحقیق نشان داد که تعداد 30 سکونتگاه (3696 نفر جمعیت) واقع در بخش شمالی و پاییندست حوزه رودشور به لحاظ قرارگیری در چاله توپوگرافیکی و شکست ناگهانی شیب، در سطح بسیار پرخطر و پرخطر قرار گرفتهاند. شاخص Ci برای این مناطق بین 993/ 0- 528/ 0 بهدست آمده است. گستره این مناطق (17/ 24 درصد) به اتفاق 12 درصد گستره با خطر متوسط در حوزه رودشور گناوه، نشان از خطرات فراگیر سیلاب در این حوزه دارد. این تحقیق نشان داد که مدل تاپسیس قابلیت خوبی نیز، جهت تعیین حریم رودخانه دارد. توصیه میشود روش تحقیق حاضر و مدل تاپسیس در تعیین عرصههای بهینه استقرار سکونتگاههای روستایی در دیگر نقاط کشور اجرا شود.
Rural and urban areas are annually encountering flood hazards due disregarding to river regime and topographic characteristics. The objective of present research is the recognition of human settlements, which are subjecting to flood hazards using Topsis-AHP model. Outcome of this model is mapping of the study area in terms of flood hazards and identifying of the best location for development of human settlements. The total of nine natural factors that are contributing in flood event was used in this model and flood hazard map of Rude-shoor river basin was developed using geographic information system and ArcGIS 10 software. Resultant data was checked by field observations and results of previous studies. Results showed that 30 villages at north and south of catchment are located in areas with very high and high risk of flood because of their topographic location. The Ci index for very high to high risk of flood were calculated to be 0.993 and 0.528, respectively. The total of 36 % of catchment area were classified in very high to moderate risk of flood, which point out that the study area is encountering severe flood hazards. Present research is revealed capability of Topsis model in sketching of river buffer zone in the study area. In addition, application of Topsis model and method of this resaerch is firmly recommended to be used for planning of flood hazards for human settlements at other parts of Iran.
خلاصه ماشینی:
1 علیرضا حبیبی 1 محمدرضا غریبرضا ارزیابی پتانسیل مخاطرات سیل سکونت گاه ها در حوضه رودخانه شورگناوه با استفاده از مدل TOPSIS-AHP تاریخ دریافت: ٢٩٠١/٢٢/٢٠ تاریخ پذیرش: ٢٩٠٩/٩١/٩٠ چکیده خطر سیلب به همراه ناآگاهی از شرایط فیزیوگرافی، هیدرولوژیکی-دینامیکی رودخانهها و نداشتن دیدگاه تعادلی ، موجب شده تا سکونتگاههای بشری همواره مورد تهدید جانی و مالی قرار گیرند.
١ ArcGIS آمادهسازی و با استفاده از این مدل نقشه نهایی پهنهبندی خطر سیلب تهیه و طبقهبندی شده است.
با استفاده از شش گام مدل تاپسیس نقشه نهایی پهنهبندی خطر سیلب بر اساس روش شکستهای طبیعی ٠ تهیه و طبقهبندی گردید.
روش مقایسه دوبهدو به دلیل داشتن مبنای نظری قوی، دقت بال و سهولت استفاده، دارا بودن ارزش و اعتبار و درستی و دقت در نتیجه یکی از معتبرترین و پرکاربردترین روشهاست )٢٠٣: ٢٠٠٢,Malczewski یکی از نوآوریهای این تحقیق استفاده از مدل AHP و تلفیق آن با مدل تاپسیس است که در آن ماتریس مقایسهای توسعه داده شده و لیهها بهصورت زوجی مقایسه میگردد و وزن )ارزش( نسبی آنها با مقادیر کمی بین ٢ تا ٠ بیان میشود )٢٠٣٩ ,Saaty، به نقل از قنواتی، ٢٩٣٤: ٤٢-٣٣(.
جدول ١- گستره و درصد پراکندگی مناطق در معرض خطر سیلاب در حوزه آبریز رودخانهشور {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٨: پهنهبندی مخاطرات سیل متوجه سکونتگاههای حوضه رودشور گناوه بر مبنای مدل Topsis-APH تعیین بهترین گزینه نتایج به دست آمده نشان از قرارگیری شاخص Ci نه لیه مورد نظر بین ٩/٩٩٢ تا ٩/٠٠٩ است )جدول ٥(.
این تحقیق نشان داد که مناطق بسیار پرخطر )١٥٤٣٠ هکتار( و پرخطر )١٠٣٥٥ هکتار( در مجموع بالغ بر ١٥ درصد از کل سطح حوضه را شامل شده و شاخص Ci آنها بین ٩/٠٠٩- ٩/٤١٣ به دست آمده است.