چکیده:
شناخت اقلیم و بررسی نیازهای اقلیم شناختی گیاهان زراعی از مهمترین عوامل موثر در تولید است. با بررسی های هواشناسی کشاورزی می توان امکانات بالقوه اقلیمی را در مناطق مختلف مشخص و از آنها حداکثر بهره برداری را نمود. در این تحقیق برای بدست آوردن نقشه پتانسیل اقلیمی استان زنجان از سیستم اطلاعات جغرافیایی استفاده گردید. بدین منظور از آمار 30 ساله ایستگاههای کلیماتولوژی و سینوپتیک واقع در محدوده استان زنجان استفاده گردید. بعد از بدست آوردن تاریخ آغاز بارش های پاییزی برای هر منطقه از استان برای هر منطقه از استان تاریخ کاشتی مشخص گردید. در ادامه از عنصر بارش، نقسه های هم ارزش اقلیمی بارش سالانه، بارش در دوره جوانه زنی، بارش در دوره گل دهی و بارش پر شدن دانه استخراج گردید. هم چنین با توجه به عنصر دما نیز نقشه های هم ارزش اقلیمی دمای مناسب جوانه زنی، تنش های دمایی در طول دوره گل دهی و پر شدن دانه در سطح استان تهیه شد. در نهایت با تلفیق این نقشه ها در محیط GIS نقشه پهنه بندی اقلیمی کشت گندم دیم استخراج گردید. نقشه بدست آمده شامل چهار پهنه بسیار مناسب، مناسب، متوسط و ضعیف ترسیم شد این نقشه ها نشان داد که عمده مناطق مناسب برای کشت گندم دیم در استان در ناحیه جنوبی و مرکزی استان قرار دارند و شامل نواحی جنوبی شهرستان زنجان، نواحی غربی شهرستان ابهر و بیشتر قسمت های شهرستان های خرمدره و خدابنده می باشد. در مقابل مناطق واقع در شمال استان در محدوده استان های طارم و ماهنشان و مناطق مرتفع و پرشیب رشته کوههای البرز دارای وضعیت متوسط و ضعیف از لحاظ کشت گندم می باشند.
Climate knowledge and investigating in climatologic requirements of plants is taken into account as a the most salient factor in cultivation. It can be determined the climatic potential conditions in the various regions and utilize them to a large extent by investigating in agro-meteorology. In this research, it has been applied the Geographic Information System to generate the climatic potential maps for Zanjan Province. To this purpose, the 30-year statistical records of climatology/synoptic stations have been used in the province of Zanjan. It was determined the date of cultivation for each section of the province after obtaining the beginning date of autumn precipitations for each part of the province. In the next step, the rainfall element was used for producing the isohyets climatic maps of annual rainfall, rainfall in the germination, blossoming, and ripe periods. The isotherm climatic maps of germination’s suitable temperature, thermal tensions during the blossoming, ripe periods were provided for the whole province. In the long run, the climatic potential regionalization map of dry-farming wheat was produced through overlying the relevant maps by GIS. The outputs showed that the major suitable regions for dry-farming of wheat are in the South and Central areas of the province. In contrast, the regions located in the North of the province – upland and sharp steep regions of Alburz mountain chain - hold ordinary and feeble conditions in the light of wheat cultivation.
خلاصه ماشینی:
نتایج حاصل نشان داد که عمده مناطق مناسب برای کشت گندم دیم در استان در ناحیه جنوبی و مرکزی استان قرار داشته و شامل نواحی جنوبی شهرستان زنجان ، نواحی غربی شهرستان ابهر و بیش تر قسمت های شهرستان های خرمدره و خدابنده میباشند.
هم چنین بازگیر (١٣٧٨)، فرج زاده (١٣٨٠)، 5- Zhang 6- Norwood 7- Landau et al 8- Veron 9- Rathove 10- WU Ding-rong et al 11- Han 12- Wang and De 13- Khattak and Rabia سبحانی و رسولی (١٣٨٤)، احترامیان و همکاران (١٣٨٦)، ساریصراف و همکاران (١٣٨٨)، بلیانی و همکاران (١٣٩١) و محمدنیا قرایی و محمدی (١٣٩٢) با تحلیل عناصر و عوامل آب وهوایی در محیط GIS مناطق مناسب برای کشت گندم دیم را به ترتیب در استان های کردستان ، همدان ، اردبیل ، خراسان شمالی، آذربایجان غربی، فارس و خراسان رضوی بررسی کرده اند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ١٤: توزیع جغرافیایی دماهای بیش تر از ٣٠ درجه در پرشدن دانه شکل ١٥: توزیع جغرافیایی دماهای کم تر از ٩ درجه در پرشدن دانه - پهنه بندی اراضی استان زنجان ازنظر پتانسیل های اقلیمی کشت گندم دیم بعد از استخراج پارامترهای مورداستفاده برای هر یک از ایستگاه ها و انتقال آن ها به محیط GIS با توجه به منابع علمی و همچنین شرایط اقلیمی منطقه مورد مطالعه ، چهار کلاس برای هر یک از لایه ها تعریف شد.
نتایج حاصل نشان داد که بیش تر مناطق واقع در مرکز و جنوب استان در محدوده شهرستان های خدابنده ، خرمدره و جنوب غرب شهرستان زنجان مناسب ترین محل برای کشت گندم دیم میباشند.