چکیده:
پژوهش حاضر به بررسی و شناساییِ میزان و پراکنش فضایی سکونتگاههای روستاییِ تخلیه شدۀ پهنۀ وسیع و متنوع استان اصفهان طی ربع قرنِ 1365 تا 1390 و تحلیلِ نقش و تأثیر عوامل طبیعی و جغرافیایی بر این پدیدۀ فضایی و زمانی پرداخته است. فنآوری سیستم اطلاعات جغرافیایی و روشهای آماری، رویکرد و ابزار پژوهش در این تحلیل فضایی بودهاند. لایههای عوامل طبیعی و جغرافیایی، شامل ارتفاع، شیب، جهت، دما، منابع اراضی و فاصله از منابع آبیِ چاه و چشمه، پس از آمادهسازی و تصحیح، طبقهبندی شده و لایۀ پراکنش تخلیهها همراه با لایۀ کل سکونتگاههای دارای سکنه در ابتدای دوره، جداگانه بر هرکدام از آنها نهاده شد. تعریف و محاسبۀ دو شاخص آماریِ «تراکم فضاییِ روستاهای تخلیه شده» و «درصد روستاهای تخلیه شده نسبت به کل روستاهایِ دارای سکنه در ابتدای دوره» برای پهنههای فضاییِ مختلف هرکدام از لایهها، مبنای تحلیلهای آماری برای آزمون تأثیر عوامل بر تخلیهها بوده است. این تحلیلها با آزمونهای آماریِ تحلیل فراوانی و تحلیل همبستگی انجام شدهاند. نتایج، بیانگر تأثیرپذیریِ معنیدار و قابلتوجهِ تخلیهها بهترتیب از شیب، تیپ اراضی، ارتفاع و دوری از چاهها و در مقابل معنیدار نبودن تأثیر جهات جغرافیایی بر تخلیههای روستایی بوده است. به این ترتیب، شناسایی عواملی که نقش و تأثیر بیشتری در تخلیه سکونتگاههای روستایی استان داشتهاند و نحوۀ تأثیرگذاری آنها، میتواند توجه بیشتر به آنها در برنامههای آمایشی و طرحهای توسعۀ آینده را در پی داشته و با کمک به برنامهریزی برای پیشگیری از روند تخلیههای بیشتر، گامی در راستای پایداری و تثبیت سکونتگاههای روستایی به حساب آید.
This study is aimed at identifying of depopulated rural settlements over a quarter century since 1365 (1986) by 1390 (2011) in Isfahan province and representing a geographically interpretation of the phenomena, using statistical methods and spatial analysis in the geographic information system environment. To do this, at first, layers of the spatial distribution of settled villages of 1365 and identified depopulated ones over the two and a half decades period of the study have based on the detailed reports of public censuses’ results of Iran statistical center identified and prepared in ArcGIS environment. Afterwards, the rural settlements exodus analyzed based on the prepared, corrected and classified natural parameter layers of altitude, slope, aspect, temperature, land types and distance from wells and springs, spatially. Definition and calculation of two spatio-statistical indicatorsdad been the basis of analysis; “the settled villages density at the beginning year of 1365” and “relative percent of depopulated villages over the study period with respect to the total beginning settled ones”. The indicators calculated for each of the layers’ zones using the “zonal mean statistic” function from the spatial analyst tool of ArcGIS and analyzed statistically by correlation and Chi-Square tests. Results revealed that there is a significant relationship between exoduses and natural factors of slope, land types, altitude and distance from wells respectively. While that was not true for aspect parameter. The influence knowhow of natural factors on rural exodus, helps the landuse planning projects to more consider them and ensure the more stability of rural settlements agains the more exodus in the future.
خلاصه ماشینی:
جدول ١- شاخص های تبیین پراکنش فضایی روستاهای تخلیه شده در رابطه با عامل طبیعی تغییرات ارتفاعی Table 1- Spatial explanatory indicators of depopulated villages regarding DEM variabilities {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} نتایج فوق هنگامی ملموس تر شده و درک روشن تری از ماهیت مسئله تخلیه روستایی را به ذهن متبادر میسازند که تعداد روستاهای تخلیه شده در هر طبقه ارتفاعی طی دوره زمانی مورد مطالعه را نسبت به کل روستاهایی که در ابتدای این دوره سال (١٣٦٥) دارای سکنه بوده اند، در نظر گرفته و با هم مقایسه نماییم .
جدول ٦- بررسی آماری رابطۀ بین تخلیۀ روستایی و جهات جغرافیایی Table 6- Statistical testing the rural exodus variation against aspect variabilities {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} چنان که مشاهده میشود، اختلاف بین دو توزیع فراوانی مشاهده شده و مورد انتظار در هیچ یک دو حالت معنیدار نمیباشد؛ به عبارت دیگر، هر دو فرض یکسان بودن تراکم روستاهای تخلیه شده در جهت شیب های مختلف و همچنین یکسان بودن درصد روستاهای تخلیه شده نسبت به روستاهای دارای سکنه در ابتدای دوره سال (١٣٦٥) در جهت شیب های مختلف ، بر اساس نتایج آزمون ناپارامتری کایاسکوئر تأیید میشوند.
جدول ١٢- بررسی آماری رابطۀ بین تخلیۀ روستایی و افزایش فاصله از چاه ها Table 12- Statistical testing the rural exodus variation against distance variabiities to wells {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} نقشۀ شکل (٧) و جدول (١٣)، هم پوشانی لایۀ روستاهای تخلیه شده و حریم های اطراف چشمه های استان با فواصل مختلف ، همراه با نتایج مربوط به شاخص های پراکنش فضایی آن ها را نشان میدهند.