چکیده:
آگاهی از نرخ رسوب و فرسایش در حوضههای آبریز و عوامل موثر در آن از مهمترین دغدغه ها و چالش های فراروی متخصصان علوم زمین بویژه ژئومورفولوژیست هاست. پارامتر های مورفومتری شبکه زهکشی نقش بسیار تعیین کنندهای در نرخ رسوب حوضه ها دارد. در این تحقیق به منظور ارزیابی همبستگی شاخصهای مورفومتری شبکه زهکشی در نرخ رسوب سالانه، از مدل رقومی ارتفاعی(DEM)، نقشههای توپوگرافی رقومی، نقشه های زمینشناسی و آمار و اطلاعات دبی و رسوب 15حوضه آبریز در شمال شرق کشور استفاده شد. و شاخصهای ژئومورفومتری مانند: تراکم زهکشی(Dd)، فرکانس زهکشی(FD)، بافت زهکشی (T)، تراکم گسل (Df) طول آبراههها(BL)، نسبت انشعابات(Rb)، تعداد ناهنجاری سلسله مراتبی(Ha)، شاخص ناهنجاری سلسله مراتبی(∆a)، تراکم ناهنجاری سلسله مراتبی(Ga)، زمان تمرکز(Tc) و واحدهای حساس به فرسایش(E) برای هر یک از حوضهها در محیط نرمافزار Arc GIS 10.5محاسبه شد. با استفاده از روش سیکاسی و همکاران1987نرخ رسوب سالانه هر یک حوضهها برآورد شد. جهت اعتبار سنجی مدل از داده های رسوب سازمان آب منطقهای استفاده و نرخ سالانه رسوب حوضهها با منحنی سنجه رسوب بدست آمد. سپس با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون در محیط نرم افزارSPSS 17 ، ارتباط شاخصهای ذکر شده با نرخ رسوب سالانه بر حسب ton/km2 محاسبه شد. طبق بررسیهای انجام شده: شاخصهای Tc، A ، E ، Ha ، BL،∆a به ترتیب با 274/ 0، 226/ 0، 118/ 0، 117/ 0 و 107/ 0 همبستگی ناچیزی با نرخ رسوب سالانه دارند و در سایر پارامترها نیز هیچگونه ارتباط معناداری وجود ندارد. نتایج تحقیق نشان میدهد روش سیکاسی و همکاران1987روش مناسبی برای برآورد نرخ رسوب سالانه در حوضههای تحقیق نیست و عوامل دیگری مانند نرخ بارش سالانه، شدت بارش، وضعیت خاک و کاربری اراضی در نرخ رسوب سالیانه این حوضهها تاثیر بیشتری دارند که حتما باید لحاظ شود.
<p class="a" style="margin-top:0in;margin-right:42.55pt;margin-bottom:0in;
margin-left:31.2pt;margin-bottom:.0001pt;text-align:justify;text-justify:kashida;
text-kashida:0%;line-height:115%;direction:ltr;unicode-bidi:embed">Awareness of sedimentation and erosion rates in catchment areas and effective factors. The most important concerns and challenges for geoscientists, especially geomorphologists. Morphometric parameters of drainage network have yery determinant role in the rate of sediment uield in catchment. In this research, in order to evaluate the correlation of morphometric indices of drainage network at annual sedimentation rate, a digital elevation model (DEM), digital topographic maps, geological maps, and statistics and information on the discharge of 15 drainage basins in northeastern Iran were used.And calculated the geomorphometric indices such as: Drainage density (Dd), drainage frequency (FD), drainage (T), fault density (Df), length of drains (BL), branching ratio (Rb), number of hierarchical anomalies (Ha), hierarchical anomalous index (Δa ), The density of the hierarchical anomalies (Ga), concentration time (Tc) and erosion-sensitive units (E) for each of the basins were calculated in the software Arc GIS 10.5. The annual sedimentation rate was calculated using the Ciccacci et al. 1987 method for each basin.The model was validated with sediment data (regional water organization) and the gauge-sediment curve.Then the Pearson correlation coefficient and the relationship of the mentioned indices were calculated using SPSS 17 software, with annual sedimentation rate in ton / km2. According to the results, the Tc, A, E, Ha, BL, Δa indices have a significant correlation with annual sedimentation rate of 0.274, 0.286, 0.118, 0.179 and 0.177 respectively, respectively. There was no significant relationship in other indices. The results of the research show that the method of Ciccacci et al. 1987 is not a suitable method for estimating annual sedimentation rates in research basins. And other factors have the greatest impact on the annual precipitation rate, precipitation intensity, soil condition and land use in annual sedimentation rates of these basins, which should be considered.
خلاصه ماشینی:
در این تحقیق به منظور ارزیابی همبستگی شاخص های مورفومتری شبکه زهکشی در نرخ رسوب سالانه ، از مدل رقومی ارتفاعی (DEM)، نقشه های توپوگرافی رقومی، نقشه های زمین شناسی و آمار و اطلاعات دبی و رسوب ١٥ حوضه آبریز در شمال شرق کشور استفاده شد؛ و شاخص های ژئومورفومتری مانند تراکم زهکشی (Dd)، فرکانس زهکشی (FD)، بافت زهکشی (T)، تراکم گسل (Df) طول آبراهه ها (BL)، نسبت انشعابات (Rb)، تعداد ناهنجاری سلسله مراتبی (Ha)، شاخص ناهنجاری سلسله مراتبی (a∆)، تراکم ناهنجاری سلسله مراتبی (Ga)، زمان تمرکز (Tc) و واحدهای حساس به فرسایش (E) برای هر یک از حوضه ها در محیط نرم افزار Arc GIS ١٠.
مطابق جدول و شکل (٥) نرخ رسوب سالیانه هر یک از حوضه های تحقیق به دست آمد همان طور که در جدول آمده است پارامترهای مورفومتری شبکه زهکشی در ١٥ حوضه آبریز محاسبه و جهت کشف ارتباط آن با نرخ رسوب سالانه مورد استفاده قرار گرفت .
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٥: ضریب همبستگی پارامتر رسوب حوضه ها با سایر ویژگی مورفومتری حوضه (محاسبات نگارندگان ١٣٩٥) Figure 5: Correlation coefficient between basin sedimentation parameters with other morphometric characteristics طبق محاسبات انجام شده بر روی حوضه های تحقیق مشخص شد شاخص های زمان تمرکز، درصد واحدهای فرسایش پذیر، مساحت حوضه ها، تعداد ناهنجاری سلسله مراتبی، طول آبراهه ، ناهنجاری سلسله مراتبی به ترتیب با ٠/٢٧٤، ٠/٢٢٦، ٠/١١٨، ٠/١١٧ و ٠/١٠٧ همبستگی ضعیفی با نرخ رسوب سالانه در واحد کیلومتر مربع دارند (جدول ٧).