چکیده:
شهر بجنورد از سالهای اوایل دهۀ پنجاه، رشد شتابان خود را آغاز نموده و دگرگونیهای همه جانبههای را از سرگذرانده است که شناخت ماهیت، ابعاد و آثار آن واجد اهمیت است. درباره منشا، روند و پیامدهای این تحولات و توضیح عوامل خاص و عام موثر بر آن، بررسیهایی انجام شده است. ماهیت عوامل و فرآیندهای موثر در دگرگونیهای شهر بجنورد ایجاب میکند که گسترش آن در فاصلۀ سالهای مورد بحث(1345 تا 1395) شناسایی شوند. تحقیق حاضر بر پایۀ این ایده انجام شده که "با اینکه نقش عوامل و فرایندهای «عام» موثر در تحولات شهری در ایران انکاناپذیر است، لیکن تحولات فضایی شهرها به طور «خاص» عمدتا بازتاب نیروها و مقتضیات «محلی» بوده است". با توجه به ماهیت مسئله و اینکه قلمرو تحقیق کل شهر بجنورد بوده، تحقیق از نوع پسکاوی و به شیوۀ فراتحلیل و براساس دادههای رسمی و ثانویه انجام شده است. نتایج تحقیق حاکی از این است که عوامل محلی «خاص» بجنورد از جمله: انتخاب شهر بهعنوان مرکز سیاسی- اداری استان خراسان شمالی، مهاجرپذیری و رشد سریع جمعیت، افزایش محدودۀ طرح جامع مصوب، واگذاری اراضی دولتی، تفاوت قیمت اراضی در بخشهای مختلف شهر، سیاست ایجاد مسکن مهر، ادغام کانونهای روستایی و سکونتگاههای حاشیهنشین (غیررسمی) در پیکرۀ شهر، فرسودگی هستۀ درونی شهر و کاهش جمعیت بخش مرکزی بهنفع بافتهای پیرامونی و...، تحولات این شهر را رقم زده است.
خلاصه ماشینی:
نتايج تحقيق حاکي از اين است که عوامل محلي «خاص » بجنورد از جمله : انتخاب شهر به عنوان مرکز سياسي- اداري استان خراسان شمالي، مهاجرپذيري و رشد سريع جمعيت ، افزايش محدودة طرح جامع مصوب ، واگذاري اراضي دولتي، تفاوت قيمت اراضي در بخش هاي مختلف شهر، سياست ايجاد مسکن مهر، ادغام کانون هاي روستايي و سکونتگاه هاي حاشيه نشين (غيررسمي) در پيکرة شهر، فرسودگي هستۀ دروني شهر و کاهش جمعيت بخش مرکزي به نفع بافت هاي پيراموني و...
با اين چشم انداز از مسئله و ابعاد آن و نيز ارزش ها و گرايش هاي حاکم بر تحولات سيستم شهري بجنورد، سؤال هاي پژوهش به شرح زير بوده است : مهم ترين عوامل و فرايندهاي محلي مؤثر در «الگوي تحولات فضايي» شهر بجنورد طي سال هاي ١٣٤٥ تا ١٣٩٥ کدامند؟ و اين عوامل چگونه در توليد الگوهاي توسعۀ فضايي اين شهر تأثير گذاشته اند؟ جهت آزمون فرضيه تحقيق در چارچوب روش توصيفي-تحليلي، داده هاي مورد نياز از طريق روش کتابخانه اي گردآوري شد.
(١٩٩٢,saeedi Rezvani) فيروزتوفيق (١٣٧٢) در مقاله اي با عنوان «گسترش شتابان شهرنشيني در ايران » ميزان افزايش جمعيت شهري در ايران را از سال ١٢٧٩ تا ١٣٧٠ به تفصيل مورد بررسي قرار داده و چنين اظهار مي دارد که در حالي که متوسط رشد جمعيت شهري طي متجاوز از نيم قرن يعني از سال ١٢٧٩ تا ١٣٥٥ به ٣ درصد در سال نمي رسد، ليکن اين رقم در دورة سي ساله ١٣٣٥ تا ١٣٦٥ حدود ٥,٣ درصد بوده است که اين امر حاکي از گسترش شتابان شهرنشيني در طي سال هاي مذکور در ايران است .