چکیده:
ر دوران باستان نقوش و نشانهای نمادین علاوه بر جنبههای تزئینی بیانگر مسائلی مهم در باب فرهنگ، هنر و حتی ساختارهای اجتماعی یک حکومت و کشور است. در دوره ساسانی نیز نقوش نمادین با توجه به درهمآمیختگی دین و سیاست رونق بیشتری گرفته است، بهنحویکه در اکثر آثار هنری بهجای مانده از دوره ساسانی میتوان نمونهای از آنها را مشاهده نمود. هنر گچبری در دوره ساسانی ازجمله هنرهای توسعهیافتهای است که نسبت به دورههای قبل به اوج پختگی خود رسیده و شاهد کاربرد وسیع آن بهصورت اشکال متنوع نمادین در بناها و کاخهای ساسانی هستیم. بررسی نقوش گیاهی نمادین گچبریهای دوره ساسانی، ضرورتی است که متأسفانه تاکنون بهطور مستقل و مبسوط به آن پرداخته نشده است. این پژوهش بر اساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی به شمار میرود. نتیجه این بررسی نشان میدهد که غالب نقوش نمادین موجود در گچبریهای دوره ساسانی ریشه مذهبی دارند، این نقوش هرچند در قالب نقوش متعدد و متنوع گیاهی به نمایش درآمدهاند، لیکن هر یک از آنها بهعنوان یک سمبل از باورهای دینی و اعتقادی است. انگور و درخت زندگی ازجمله نمادهایی است که در ایران نمادی از باروری و برکت و جاودانگی هستند و همواره در این دوره این نقوش در آثار گچبری قابلمشاهده است، همچنین نقش نیلوفر معرف یکی ایزدان دین مزدیسنا است.
In ancient times, symbolic figures and badges in addition to decorative aspects represented important issues regarding culture, art and even social structures of a state and country. In the Sassanid period, symbolic figures (patterns) also boomed with respect to the interfusion of religion and politics, so that some examples of these symbolic figures can be seen in most of the artworks remained of the Sassanid period. The stucco art during the Sassanid era was one of the most developed arts which have reached the peak of its maturity in this period compared to the preceding periods and witnessed its widespread use in various symbolic forms in Sassanid buildings and palaces. The study of symbolic plant figures of the Sassanid period is a necessity that has unfortunately not been studied independently and extensively so far. With respect to the object of study, the present research is of a fundamental type and with respect to its nature and methodology, it is a historical study. The result of this research indicates that most of the symbolic motifs (patterns) found in the Sassanid stuccos religious origin; although these figures have been depicted in form of numerous and diverse plant figures, each of them is considered as a symbol of religious beliefs. Grapes and the tree of life are among the symbols symbolize fertility, blessing, and immortality in Iran and have always been seen in the stucco works during this period; also, the lotus figures represent one of the deities in Mazdisna religion.
خلاصه ماشینی:
براي مثال ميتوان به فر و نماد آن در هنر ساساني از سيامک موحدي (١٣٨١)، پژوهشي در گچ بريهاي ساساني از محمد اقبـال چهـري (١٣٨٦)، بررسي آثار منسوب به الهۀ آب ، آناهيتا در دورة ساساني از راحله کولابادي (١٣٨٨) و مطالعۀ نقوش گياهي گچ بريهاي دورة ساساني (استان فارس ) از سارا استخري (١٣٩٤) اشـاره کرد که در مطالعات خود گچ بريهاي ساساني را نيز بررسي کرده اند؛ ليکن پرداختن به نقـوش 319 گياهي نمادين در گچ بريهاي دورة ساساني، موضوعي است کـه کـم تـر بـه آن توجـه شـده و تاکنون در قالب يک مقالۀ مشخص با انسجام خاص که صرفا به نقوش گياهي در گچ بريهـاي ساساني بپردازد، کار نشده است .
325 درخت انگور به منزلۀ نمادي از خير و برکت يکي از نقوش بسيار مهم دورة ساساني اسـت که تکرار آن در شوش ، تپه ميل و بيشاپور خود بـر ايـن اهميـت آن صـحه مـيگـذارد و نشـان ميدهد، اين نماد با توجه به مفهوم اعتقادي و مذهبي آن ـ کـه نمـادي از برکـت اسـت ـ در صحنۀ معروف زندگي (شوش ) با عنوان درخت زندگي آمده است .
همان گونه که اشاره شد، نخل در ايران باستان نماد برکت و کهن سالي محسوب مي شود و ويژگي هاي درخت زندگي را داراست و همين باور ريشه دار در انديشۀ ايرانيان سبب تداوم اين نقش در طول دوران تاريخي شده است .