چکیده:
تعلیم و تعلم از ارکان اساسی در رشد و تکامل انسان و قوام تمدن جوامع بشری است. آیین اسلام با ترغیب پیروان خود به این مهم، جنبشی عظیم در دل و جان مسلمانان برانگیخت که در گستره تاریخی و جغرافیایی تمدن اسلام، آثار تکاپوی علمی و پژوهشی آنها متجلی است. از بیت الحکمه مامون عباسی، تا رنسانس علمی در عهد آل بویه، جهاد علمی عصر فاطمیون و حمدانیان، بنیاد مستنصریه در بغداد، مدارس نظامیه در ایران، صلاحیه و نوریه در مصر و شام و تا بنای شهر آموزشی تونس در عهد حفصیان و به موازات آن ظهور چهرههای برجسته علم و دانش چون ابن خلدون، همه ثمره تمدن اسلامی و حرکت بی وقفه این کاروان، در هزاره نخست هجری قمری است. پژوهشگرانی با غور در اسناد و منابع تاریخی، هر یک بازگو کننده داستان این خیزش علمی از گوشه ای از سرزمین اسلامی هستند. کتاب حاضر که گزارشی از آن در پی خواهد آمد، ثمره سعی وافر دکتر محمد رضا شهیدی پاک است. ایشان در این کتاب، به بررسی یکی از مهمترین ادوار تاریخ آموزش و پرورش در تمدن اسلامی که در حدود 400 سال حکومت حفصیان در غرب اسلامی شکل گرفته، پرداخته است. اهمیت اثر آن است که فهرستی از گونههای مختلف و ساختار نهادهای آموزشی، متون، مواد و ابزار آموزشی در افریقیه عهد بنی حفص را ارائه نموده است و بیان نمونه ای کامل از نظام تعلیم و تربیت اسلامی در قالب مکتب تعلیم وتربیت حفصیان است.
خلاصه ماشینی:
از بیت الحکمه مأمون عباسی، تا رنسانس علمی در عهد آل بویه، جهاد علمی عصر فاطمیون و حمدانیان، بنیاد مستنصریه در بغداد، مدارس نظامیه در ایران، صلاحیه و نوریه در مصر و شام و تا بنای شهر آموزشی تونس در عهد حفصیان و به موازات آن ظهور چهرههای برجسته علم و دانش چون ابن خلدون، همه ثمره تمدن اسلامی و حرکت بی وقفه این کاروان، در هزاره نخست هجری قمری است.
مؤلف معتقد است، این دوره از ادوار تاریخ آموزش که به وسیله دولت حفصیان در افریقیه تأسیس شد، جایگاه ویژه در تاریخ تعلیم و تربیت جهانی دارد، زیرا، نقش اساسی در انتقال علوم و معارف و تأسیس نخستین نهادهای آموزشی به اروپا به ویژه در ایتالیا (در نزدیکی مرزهای تونس- پایتخت حفصیان) دارد.
امتیازات نظام آموزشی ومکتب تعلیم وتربیت بنی حفص نخستین باب کتاب، از نظام آموزشی و چگونگی شکل گیری آن در دولت حفصیان سخن به میان آورده و در پی اثبات این نکته است که، نظام آموزشی این دولت بنا به چند ویژگی ممتاز میباشد: 1- این نظام آموزشی از جهتی معاصر با ابن خلدون و مکتب تعلیم و تربیت او و نقد تعلیم و تربیت شرق و غرب اسلامی توسط اوست (همان، 29).
فارغ التحصیلان مکتب تعلیم وتربیت بنی حفص مؤلف در باب ششم، از احمد بن احمد غبرینی (م 714 ق)، ابن عرفه (م 803 ق) و ابن خلدون، سه نفر از فارغ التحصیلان مراکز علمی افریقیه در عهد حفصیان که از دانشمندان ممتاز در تاریخ و تمدن اسلامی بشمار میآیند، یاد کرده و با آوردن کارنامهی علمی این سه چهرهی برجستهی علمی تونس و بجایه، به معرفی اساتید، متون درسی، سفرهای علمی و شیوههای مطالعاتی و پژوهشهای علمی در نظام آموزشی حفصیان، میپردازد (همان،166- 170).