چکیده:
پژوهش حاضر، با هدف بررسی عوامل مؤثر در شکلگیری شخصیت و ساختار آن در آثار و اندیشههای امام خمینی رحمة الله علیه به روش توصیفی- تحلیلی آنجام شد. برای دستیابی به اهداف پژوهش کتابهای شرح حدیث جنود عقل و جهل، شرح چهل حدیث، تعلیقه علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، آداب الصلوه، سرالصلوه، انوارالهدایه فی التعلیقه علی الکفایه، طلب و اراده، صحیفه امام، شرح دعای سحر و تقریرات درس فلسفه امام خمینی مورد بررسی قرار گرفت. یافتههای پژوهش نشان داد: الف) انسان موجودی دو ساحتی متشکل از نفس و بدن است و فطرت، عقل، جهل، قلب و اختیار اجزای تشکیل دهندهی نفس هستند، فطرت؛ ساخت روانی اولیهی نفس و پایهی اصلی شکلگیری شخصیت است. قلب عنصر مرکزی فطرت میباشد و توجه به عالم غیب و طبیعت دو کارکرد آن هستند که تحت تأثیر عقل، جهل و اختیار، پایهی سلامت و اختلال شخصیت میباشند.، ب) کیفیت و کمیت به فعلیت رسیدن استعدادهای فطری تحت تأثیر عقل، جهل و اختیار، زمینهی پیدایش شخصیت و تفاوتهای فردی است، ج) اشتغالات مادی و نفسانی، توجه قلب به مادیات و استفادهی نامطلوب از عقل و اختیار مهمترین موانع فعلیت استعدادهای فطری و زمینهی شکلگیری بیماری روانی و تیپهای ناسالم شخصیت هستند، د) در کنار وراثت و محیط، مهمترین عامل شکلگیری شخصیت، اختیار انسان است که کیفیت و کمیت استفاده از آن در افراد متفاوت است، هـ) خانواده به ویژه مادر نقش بسیار مهمی در شخصیت انسان دارد. کیفیت تعامل مادر با فرزند؛کیفیت شیر دادن، حالات روحی مادر، حضور او در کنار کودک و ابراز محبت مهمترین عوامل دخیل در شخصیت کودک هستند و جدایی کودک از مادر و افراط و تفریط در محبت، زمینهی بسیاری ازاختلالات روانی- رفتاری بشر است، و) بعد از خانواده، نقش تربیتی مدرسه، محیط آموزشی، مربی، محیط اجتماع، نوع حکومت و فرهنگی که بر جامعه حاکم است در تربیت و شخصیت افراد مؤثر میباشند. ز) ساختار شخصیت بر اساس مفهوم «نفس» و اجزای تشکیل دهندهی آن تبیین شده است.
خلاصه ماشینی:
فطرت، جزء وجود انسان است، تغییری در اصل آن به وجود نمیآید، به طایفهی خاصی اختصاص ندارد و در همهی افراد و اعصار تاریخ یکسان است (موسوی خمینی، 1394، ص180و181) ظرفیتهای فطری، پایه و زمینهی اصلی برای شکلگیری شخصیت میباشند و بدون آنها، شخصیت انسان شکل نمیگیرد چرا که انسان به دنبال به فعلیت رساندن همان استعدادهاست و به اندازهای که استعدادهای فطری به فعلیت برسند تمایزات بین افراد حاصل میشود (موسوی خمینی، 1394، ص323) زیرا؛ برخی به خاطر اشتغالات مادی و نفسانی، استعدادهای فطری خود را در حجاب و پوشش قرار میدهند؛ لذا قادر نخواهند بود آنها را به فعلیت برسانند هر چه انسان، حجابهای فطری را کنار بگذارد و از منزل حیوانیت خارج و به سمت خود متعالی و امور فطری گام بردارد، خودساختگی و خودشکوفایی شدیدتر میگردد و به هر میزان که فعیلت حاصل شود یا قوای نفسانی جلوی به فعلیت رسیدن آنها را بگیرد، شخصیتهای متفاوت به وجود میآیند (همان، ص181؛ وکیلی و ملکی، 1393) ارسال انبیاء، تعالیم دینی و شرعی، و تمامی جنود عقل که در حدیث جنود عقل و جهل آمده است، در جهت شکوفایی و به فعلیت رساندن استعدادهای فطری انسان است (موسوی خمینی، 1389، ج14، ص153؛خمینی، 1388، ص79و 80) نفس انسان دارای فطرت عشق به کمال مطلق و بیزاری از نقص است که اولی به صورت اصلی و دومی به صورت تبعی در نفس نهاده شدهاند (موسوی خمینی، 1388، ص76و 77).