چکیده:
هدف از این پژوهش، دستیابی به نگاهی کلی در زمینه وضعیت و جایگاه ارزش ولایتفقیه، در اهداف و محتوای برنامه درسی رسمی است که با رویکرد کیفی و به روش فراترکیب انجام شده است. منابع دادهها، گزارشهای رسمی از تعداد 23 پژوهش مرتبط با موضوع است که در بیش از یک دهه اخیر در کشور منتشر شدهاند. یافتههای فراترکیب نشان میدهد که: الف. در پژوهشهای مورد بررسی، ارزش «ولایتفقیه» در چارچوبهای مفهومی چون ارزشهای انقلاب اسلامی، مهدویت، گفتمان دینی، فرهنگ ایثار و شهادت، تربیت دینی و سیاسی و هویت دینی، ملی و انقلابی بررسی شده است؛ ب. اهداف مرتبط در سطوح مختلف هدفگذاری، به میزان کافی در نظر گرفته شدهاند. با این حال، اهداف مورد نظر بیشتر در حیطه شناختی تمرکزیافته و به حیطههای عاطفی و روانیـ حرکتی و حتی سطوح بالای حیطه شناختی، به میزان بسندهای توجه نشده است؛ ج. یافتههای بیشتر پژوهشها نشان میدهند محتوای مرتبط با ولایتفقیه، از نظر کمی و کیفی، برای تحقق اهداف مربوط از کفایت لازم برخوردار نیستند.
ارزیابی نهایی فراترکیب از وضع موجود بازنمایی این ارزش در کتابهای درسی نشان میدهد که با توجه به تعدد و تنوع اهداف آموزشی، انتظار تحقق همه اهداف در محتوای همه کتابها، واقعبینانه نیست، بنابراین، هرچند این بازنمایی نیاز به تجدید نظر دارد، اما در تحقق اهداف خود تا حدودی توفیق نسبی داشته است.
The aim of this study is to have a general overview of the status and position of the value of the Guardianship of the Islamic Jurist in the goals and content of the formal curriculum and it is done with a qualitative approach in a meta-synthesis method. The data sources are official reports of 23 studies on this subject that have been published in the country for more than a decade. The findings of the meta-synthesis show that: A. in the investigated studies, the value of the Guardianship of the Islamic Jurist is studied in form of some concepts such as the values of the Islamic Revolution, Mahdawiyyah doctrine, religious discussions, the culture of self-sacrifice and martyrdom, religious-political education and religious, national and revolutionary identities, B. Relevant goals at different levels of goal-setting are sufficiently considered. However, the goals are more centered on the cognitive domain and the affective and psychomotor domains and even the high levels of the cognitive domain are not put under consideration enough. Most research findings show that the contents related to the Guardianship of the Islamic Jurist are not sufficient in terms of quantity and quality for achieving the goals. The final assessment of the meta-synthesis, representation of this value in textbooks shows that given the multiplicity and variety of educational goals, it is not realistic to expect all goals to be achieved in the content of all textbooks. Therefore, although this representation needs to be revised, it has been partially successful in attaining its goals.
خلاصه ماشینی:
هرچند با توجه به فقدان گزارش تفصيلي يافتههاي پژوهش، وضعيت و جايگاه ولايتفقيه، در کتابهاي درسي مورد بررسي دقيقاً مشخص نشده است، اما ارزيابي کلي پژوهشگران، از ميزان نيل به اهداف شناختي درس دين و زندگي پاية سوم متوسطه، نشان ميدهد از مجموع اهداف اين کتاب درسي، که برخي در سطح دانش و بقيه در سطح فهم مورد پرسش قرار گرفتهاند، سطح دانش نسبتاً محقق شده، ولي سطوح فهم و بالاتر از آن، اصلاً محقق نشده است.
ـ آرمند و ديگران (1394)، در مقاله خود به تحليل محتواي برخي کتابهاي درسي نظام آموزش و پروش رسمي عمومي پرداختهاند، تا علاوه بر شناسايي وضعيت موجود، در زمينة انتقال ارزشهاي انقلاب اسلامي، راهبرد مناسبي برای نهادينه (دروني) کردن اين ارزشها، در دانشآموزان ارائه نمايند.
در تحليل محتواي کمي، يافتههاي مقاله رضوي و ديگران (1389)، نشان ميدهد محتواي مرتبط با ولايتفقيه، در کتابهاي درسي تعليمات اجتماعي، فارسي و هديههاي آسمان مقطع ابتدايي، به ترتيب 38، 8 و 5 مورد فراواني داشته است.
يافتههاي اين فراتركيب نشان ميدهد: مفهوم «ولايتفقيه» در اين پژوهشها، در چارچوبهاي مفهومي مختلفي بررسي شده که عبارتند از: ارزشهاي انقلاب اسلامي، آموزههاي مهدويت، گفتمان ديني، فرهنگ ايثار و شهادت، فرهنگ عمومي، امر به معروف و نهي از منکر، هويت انقلابي، ملي، ديني و نيز تربيت ديني و سياسي، که بيشترين فراواني مربوط به «ارزشهاي انقلاب اسلامي» بوده و در پنج پژوهش، ولايتفقيه، به عنوان يکي از ارزشهاي انقلاب اسلامي مورد بررسي قرار گرفته است.