چکیده:
فهم و تبیین تغییر و پویایی جوامع انسانی همواره مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماعی بوده است. پیرامون جهت تغییرات و دگرگونی جوامع و اینکه روند تغییرات جوامع چه سمتوسویی دارد، سه دیدگاه کلی تحت عنوان نظریههای تکاملی، دوری یا چرخشی و انحطاطی وجود دارد. نظریههای تکاملی مبنی بر پیشرفت و ترقی جوامع در طول تاریخ همواره درصدد تبیین هویت، علت، غایت و چگونگی تکامل اجتماعی با توجه به مبانی و پیشفرضهای خود بودهاند. در این زمینه، این مقاله درصدد است با تاکید بر دیدگاه تکاملی علامه طباطبائی و شهید مطهری نسبت به تحولات اجتماعی، به بررسی و تبیین هویت، علت، غایت و چگونگی تکامل اجتماعی بپردازد. این پژوهش، از این جهت که بر آثار مکتوب علامه طباطبائی و شهید مطهری تمرکز کرده است، تحقیقی متنمحور محسوب میشود. ازاینرو، روش این پژوهش تحلیل محتوای متن میباشد. علامه طباطبائی و شهید مطهری، با قرار دادن فطرت کمالطلب در کانون توجه خویش، معتقدند تکامل اجتماعی در نسبت با فطرت بهعنوان امری ثابت و بدون تغییر در طول زمان فهم میگردد. فطرت دو نقش عمده در تکامل اجتماعی ایفا میکند: اول اینکه، فطرت بهعنوان عاملی درونی و دینامیکی، علت اصلی تکامل جامعه محسوب میگردد. دوم اینکه، فطرت جامعه را هم از جهت ساختاری و هم از جهت ارزشی تکامل میبخشد.
Evolution and development of human societies has always been of interest to social scientists. There are three general theories on the process of societal evolution which include evolutionary, rotational and degenerating. Evolutionary theories have always sought to explain identity, cause, end of social evolutions according to their foundations and assumptions. Using the content analysis method, this paper seeks to study the identity, cause of social evolution based on the evolutionary theory of Allameh Tabataba’i and Martyr Motahhari. Putting the perfectionist innate nature in the center of their attention, they believe that social evolution in relation to innate nature is a constant issue over the time. Innate nature plays two major roles in social evolution, the main cause of the evolution of society as an intrinsic and dynamic factor and evolving society in terms of value and structure.
خلاصه ماشینی:
در این زمينه، اين مقاله درصدد است با تأکید بر دیدگاه تکاملی علامه طباطبائی و شهيد مطهری نسبت به تحولات اجتماعی، به بررسی و تبیین هویت، علت، غایت و چگونگی تکامل اجتماعی بپردازد.
در این میان، رویکرد دیگری در تناقض آشکار با رویکردهای نامبرده با بهرهگیری از فلسفه اسلامی، از میان عوامل گوناگون تأثیرگذار بر تکامل جامعه به فطرت انسان بهعنوان عاملی دینامیکی و بدون تغییر در طول تاریخ و معطوف به معنا، نقش محوری داده و معتقد است: فطرت از این نظر که علت ایجادکنندة تکامل اجتماعی است و همچنین، غایت تکامل اجتماعی را تعیین میکند، دو نقشِ عمده در تکامل اجتماعی ایفا مینماید.
چنانچه بيان شد، تکامل اجتماعی بهمثابة یک فرایند پیوسته تکاملی است و از این جهت، همواره دو پرسش بنیادی در مورد آن مطرح است: اول اینکه، چه علتی منجر به روند تکاملی جامعه میگردد؟ دوم اینکه، غایت و مقصد این روند تکاملی چیست؟ علامه طباطبائی و استاد مطهری معتقدند: فطرت دو نقش عمده در تکامل اجتماعی دارد: اول اینکه، فطرت علت تکامل اجتماعی محسوب میگردد.
نکتة قابل توجه اینکه، تأکید علامه طباطبائی و استاد مطهری بر نقشآفرینی فطرت کمالطلب بهمعنای نفی سایر علتهای مؤثر در تکامل اجتماعی همچون تضاد و انتخاب طبیعی نیست، بلکه در دیدگاه ایشان این دو علت در طول فطرت کمالطلب انسان، در تکامل اجتماعی نقش ایفا کرده و موجب تسریع تکامل جامعه میگردند (طباطبائی، 1374، ج 4، ص 102؛ مطهری، 1386، ج 15، ص 210).