چکیده:
در نظام کیفری اسلام دوگونه مجازات وجود دارد که یکی حدّ و دیگری تعزیر نامیده شده است. با توجه به تفاوتهایی که در احکام و آثار مجازات حدّی با مجازات تعزیری وجود دارد، ارائه ملاکی برای تشخیص و تعیین هریک از آنها ضروری به نظر میرسد. با جستجو در منابع اصیل فقهی مذاهب اسلامی، شش نظریه دراینباره، به دست میآید. در این میان، جمهور فقها(بهجز حنفیه) ملاک و مبنای خود را برای این تقسیمبندی، قرآن و روایات ذکر کردهاند، یعنی جرائمی را که در قرآن و سنّت برای آنها مجازاتی مقدر شده، تحت عنوان حدّ و جرائمی را که مجازاتشان تعیین نشده است، تحت عنوان تعزیر قرار دادهاند. حنفیه ملاک این تقسیمبندی را قرآن و جرائم ذکر شده در روایات را با هر اوصافی تعزیری میدانند. از آنجا که منابع روایی نزد فقهای مذاهب اسلامی یکسان نیست، جرائم حدّی و تعزیری نزد آنان مانند یکدیگر نبوده و تفاوتهای زیادی دارد. این نوشتار با استفاده از منابع کتابخانهای و با روش توصیفی، تحلیلی در پی پاسخگویی به این سوال است که ملاک تشخیص مجازات حدّی از تعزیری چیست؟ این مقاله ضمن اشاره به اقوال مذاهب مختلف اسلامی و مقارنه بین آنها، بر اساس گفتاری از امام علی7و نیز سایر روایات، ملاک شناخت حدّ از تعزیر را قرآن و سنت معرفی میکند.
خلاصه ماشینی:
ازاینرو، شناخت ملاک فقهی اینکه چگونه جرمی زیرمجموعه حدّ و جرمی دیگر زیرمجموعه تعزیر قرار گرفته است و نیز شناخت مبانی، ملاکها و مستندات تقسیمبندی فقها، مسائلِ مورد مطالعه در این نوشتار هستند که با استفاده از منابع اصیل فقهی مذاهب اسلامی و به شیوه توصیفی، تحلیلی در صدد پاسخگویی به آنها برآمده است.
پیرامون حدود و تعزیرات، پژوهشهای مختلف و فراوانی انجام شده است، اکثر کتب فقهی از گذشته تا کنون به این مسئله که کدام جرائم حدّی و کدام جرائم تعزیری هستند، پرداخته و درباره آن بهتفصیل کاوش کردهاند، اما ویژگی بارز این تحقیق، پاسخ به این سؤال است که در مذاهب فقهی اسلامی با چه ملاکی یک جرم ذیل حدّ یا تعزیر قرار میگیرد؟ همچنین در این نوشتار، این ملاکات از دیدگاه فقهای مذاهب اسلامی و به صورت مقارنهای مورد مطالعه قرار گرفته که نوآوری دیگر تحقیق حاضر است.
(ابن رشد، 1425ق، ج2: 330) با توجه به آنچه فقهای مذاهب اسلامی در مورد تعریف حدّ ابراز داشتهاند ـکه برخی از آنها بیان شدـ میتوان گفت تعریف فقها از حدّ دو گونه است؛ برخی از تعاریف ناظر به جرم و برخی دیگر ناظر به مجازات هستند، البته هر یک از دو تعریف دارای اشکالاتی است.
(ابنحنبل، بیتا، ج3: 14؛ هیثمی، 1408ق، ج9: 62) نقد و بررسی ملاک ششم معیار جمهور فقها با توجه به تعریفی که از حدّ و تعزیر ارائه نمودهاند، قرآن و سنت است؛ یعنی جرائمی که در قرآن و سنت برای آنها مجازات مقدّر در نظر گرفته شده حدّی و جرائمی که در قرآن و سنت بیان شده، اما مجازات برای آنها مقدّر نشده است، تعزیری هستند.