چکیده:
پس از انتشار فتوای یکی از مراجع عظام مبنی بر عدم اثبات استحباب تعدد زوجات، این فتوا با انتقاداتی مواجه شد که نوع اشکالات سبب شد تا به بررسی ادله آن بپردازیم. مقاله پیشرو در مقام بررسی دلالت روایات مشتمل بر ترغیب به کثرة الطروقه است. از میان علمایی که به این روایات پرداختهاند برخی قائل به دلالت این روایات بر استحباب تعدد زوجات و برخی نیز قائل به عدم دلالت آن هستند. در بحث دلالی این روایات، دلالت آنها بر استحباب واضح است و بحثهای صورت گرفته تنها در معنای لفظ «طروقه» است. در این مقاله علاوه بر بررسی تفصیلی معنای این لفظ، با شواهد گوناگون سعی در روشنکردن معنای آن صورت گرفته و به رکن دیگری برای صحت استدلال به این روایات نیز اشاره شده که در کلمات علماء مورد غفلت است و این رکن عبارت از دلالت روایت بر نفسی یا غیری بودن استحباب است؛ زیرا آنچه در فقه محل نزاع میباشد استحباب نفسی تعدد زوجات است. نتیجه حاصلشده آن است که اولا معنای لفظ «طروقه» مجمل بوده و به همین جهت نمیتوان از آن در اثبات استحباب تعدد زوجات استفاده نمود و ثانیا بیش از استحباب غیری از روایات استفاده نمی شود؛ بنابراین حتی اگر لفظ «طروقه» به معنای زوجه باشد باز هم این روایت دلالت بر استحباب نفسی تعدد زوجات ندارند.
خلاصه ماشینی:
فلذا در ادامه دو مطلب باید مورد بررسی قرار گیرد، اول آنکه آیا صحیح است لفظ «طروقه» به ضم طاء و به همان معنای جماع باشد؟ ثانیاً آیا بر اساس گزارشات موجود از کتب لغوی میتوان ادعای شکلگیری ظهور عرفی در روایت شریفه را داشت؟ در پاسخ به سؤال اول، ممکن است ادعا شود که آمدن تاء تانیث در انتهای برخی کلمات متداول بوده و بعضاً دال بر معنایی نیز هست، فلذا در مورد لفظ به کار رفته در روایات شریفه نیز این احتمال وجود دارد که حضرت علیهالسلام «طُروقه» -بالضم- فرمودهاند و تاء در آخر آن همان تاءای است که در انتهای برخی کلمات همانند ضربة، رکوبة و ...
بعد از پاسخ به سؤال اول، باید به این سؤال پاسخ دهیم که آیا بر اساس نقل یک معنی در کتب لغت، میتوان ادعای ظهور آن معنی را داشت؟ به عبارت دیگر آیا محتمل نیست که معنای جماع نیز از معانی لفظ «طَروقه»-بالفتح- باشد، ولی در کتب لغوی نقل نشده باشد؟ به نظر میرسد این احتمال وجود دارد که در استعمالات محاورهای، این لفظ را در معنای جماع نیز به کار میبردهاند، زیرا عدم نقل یک معنی در کتب لغت به معنای عدم استعمال آن در عرف عرب نیست، بلکه مواردی-هر چند کم- از استعمالات روایی وجود دارد که معنای اراده شده از الفاظ آن در کتب لغت موجود نمیباشد؛ مضافاً بر اینکه معلوم نیست که لغت نامههای موجود دغدغه جمعآوری استعمالات محاورهای را نیز داشتهاند یا خیر، در حالی که استعمالات روایی به شکل محاورات عرفی هستند، فلذا نمیتوان ادعای شکلگیری ظهور عرفی در معنای زوجه را داشت؛ بنابراین، با توجه به آنکه این لفظ در روایات اهل سنت نیز وارد شده است و برخی از لغویون به آن روایت اشاره کرده 1 و توجه به این استعمال داشتهاند، اشکالات مطرح شده به طور قابل توجهی تضعیف میگردد و بدون لحاظ دیگر قرائنی که در ادامه ذکر خواهد شد، میتوان ادعای حصول اطمینان کرد که معنای لفظ به کار رفته در روایات شریفه «زوجه» است.