چکیده:
مسألة رویا از جمله مسائل مورد توجه انسانها در اعصار مختلف بوده است و روانشناسان نیز تا حد زیادی دربارۀ آن به تحقیق و بررسی پرداختهاند؛ با این حال بسیاری از مسائل آن مانند ماهیت و حقیقت رویاهای صادقه در پارهای از ابهام به سر میبرد. در این میان ملاصدرا در مقام یک فیلسوف و به مثابه یک روانشناس، این مساله را تا حدودی در کتب خود مطرح کرده است و این نوشتار پس از استخراج مبانی فلسفی مرتبط به خواب و مسائل روانشناسی آن، نشان داده است که با توجه به دستگاه فکری ملاصدرا مبتنـی بر اصالت وجود، تشکیـک وجود، حرکت جوهری، جسمانیـة الحدوث و روحانیة البقا و به تبع آن دو بعدی بودن انسان و اعتقاد صدرا به اختیار، شالودهای مناسب برای تعریف رویا، انواع رویا و منشأ رویا به وجود میآید. البته باید توجه کرد که گرچه برخی از نظرات ملاصدرا به دلیل توجه به بعد مادی (بدنی) انسان و درنظر گرفتن یکی از ابعاد وجودی وی تا حدودی با روانشناسی سازگار است، اما به علت فقدان جنبه تجردی در روانشناسی معاصر میتوان نظرات خاص و دقیقی درباره انواع خواب و به خصوص رویاهای صادقه از دیدگاه ملاصدرا استخراج کرد.
Dream has always been an attractive issue for the people in various erras and psychologists have investigated it a lot in the past. However, most of the issues relating to dreams such as its nature and the reality of prophetic dreams are still ambiguous. Mulla Sadra as a philosopher and also as a psychologist has relatively considered it in his scientific works. This study, after reviewing the litrature and extracting the philosophic foundations of sleep and its psychological issues, has shown that given the Mulla Sadra's thoughts including principality of existence, gradation of existence, substantial motion, bodily origination, spiritual subsistence and consequently two-dimensionality of human as well as Mulla Sadra's belief in human authority, an appropriate structure is created for difining dream, types of dreams and source of dreams. It should be noted that though a number of Mulla Sadra's opinions regarding material dimension of human and considering one of the dimensions of human relatively corresponds to psychology, one can extract exact ideas and opinions regarding dreams and particularly prophetic dreams from the perspective of Mulla Sadra due to lack of existing immateriality in contemporary psychology.
خلاصه ماشینی:
خواب هاي دسته سوم نيز خواب هايي هستند که نه تنها براثر دخالت قوه متخيله به وجود آمده اند، بلکه خواب بيننده از جهت قوت و قدرت نفس در مرتبه پايين تري قرار دارد، زيرا به زعم ملاصدرا افرادي که اين خواب ها را ميبينند غالبا داراي مشکلات بدني يا روحـي متصل به بدن هستند؛ (همان : ٤٦٩) بنابرايـن وي نيز مانند نظر بسياري از روان شناسان اين ويژگيها را به ويژگيهاي تني انسان مرتبط ميکند و اعتقاد دارد انسان به سبب آن که نتوانسته است ، نفس يا روان و به عبارتي جوهر وجودي خود را قوي کند و درنتيجه دائما از آثار قواي خود منفعل شده و نتوانسته توانايي کسب معنويت لازم را که از شرايط هوش معنوي در روان شناسي به حساب ميآيد (رک شايسته ، هوش معنوي، مؤلفه ها و مباني آن در حکمت متعاليه ، ١٣٩٦) و بالاترين سطح سازگاري و درنتيجه سلامت رواني محسوب ميشود در خود تقويت کند، ويژگيهاي اتصال به جواهر روحاني براي وي ميسر نشده است (ملاصدرا، ١٣٧٨: ١٥٠) و خواب هايي ميبيند که نشان دهنده عدم سلامت کامل مادي اوست و درواقع باقيمانده هاي آن چيزي است که انسان در عالم خارج به هر نحوي از آن منفعل شده است .