چکیده:
در این مسئله به صورت کلی میتوان به سه نظریه دست یافت که هر کدام پیروانی دارد. نظریه اول که منتسب به مشهور است قائلند برای صحت عبادت باید قصد امر کرد و تا قصد امتثال نشود عبادت صحیح نخواهد بود. دلیل این گروه، ادله نقلی، ادله عقلی و اصول عملیه است. گروه دوم بر این باورند که برای صحت عبادت لزومی ندارد قصد امر شود بلکه با قصد محبوبیت یا قصد تقرب هم میتوان تقرب داشت و صحت عبادت را تحصیل کرد. این گروه برای نظریهشان بیشتر از این نیاز ندارند که ادله گروه اول را رد کنند و با رد دلیل آنان میتوانند نظر خود را اثبات کنند. گروه سوم بر این باورند که هیچکدام از اینها لزوم ندارد و بلکه همین که عمل مرتبط به خداوند باری تعالی باشد کفایت خواهد کرد. هر چند سه نظر در مسئله میتوان مطرح کرد اما نزاع پرثمر اصولی که در مبحث ضد خاص و اجتماع امر و نهی و همچنین در نهی از عبادت پیش میآید دائر مدار بین نظریه اول و بین نظریه دوم و سوم است؛ زیرا طبق نظریه اول به راحتی نمیتوان حکم به تصحیح عبادت کرد بر خلاف نظریه دوم و سوم که به راحتی میتوانند حکم به صحت عبادت و جریان مسائل اصولی کنند.
خلاصه ماشینی:
این نظریه بر این باور است که برای صحت عبادات لازم نیست قصد امر یا امتثال امر شود، بلکه برای صحت همین مقدار که عمل قربه الی الله انجام شود کفایت میکند.
البته باید توجه داشت که صحت عبادت منوط به قصد امر نیست اما برای ترتب ثواب، اختلاف شده و بعضی گفتهاند ملاک ترتب ثواب قصد امر است و تا قصد امر نشود ثوابی نخواهد بود، ولی بعض دیگر مثل مرحوم آخوند ترتب ثواب را منوط به قرب به مولا دانستهاند و بدون قصد امر هم میتوان به مولا تقرب پیدا کرد.
به دو بخش این آیه میتوان استدلال کرد هر چند که این استدلالها در مورد خصوص موضوع تحقیق مقاله فعلی نیست بلکه تحت عنوان اینکه آیا اصل اولی در اوامر، عبادی بودن است یا توصلی بودن مطرح شده و به همین جهت برای یافتن جواب خود باید از لابهلای کلمات دمبال وجهِ معتبر دانستنِ قصدِ امر باشیم.
طبق این استدلالها فهمیده میشود که باید قصد تقرب داشته باشیم و اما نباید غفلت شود که مراد از قصد تقرب در کلمات بعض اعلام، قصد «قربه الی الله» نیست بلکه مرادشان همان قصد امتثال امر است زیرا آنها بر این باور بودهاند که بدون قصد امتثال امر، عمل صحیح نبوده و قابلیت تقرب ندارد.
استدلال به اصل عملی برای شرطیت قصد امر فارغ از اینکه از اصول لفظیه و حکم عقل چه استفادهای میشود کرد میتوان با اصل عملی، این نظریه را تایید کرد زیرا اگر قرار باشد که با احتمالات مختلف نتوانیم به آیه و روایات تمسک کنیم و باعث اجمال روایات شود میتوان به کمک اصل عملی که تعیین کننده عمل شاک است، رجوع کرد.