چکیده:
خطای در علم و اعتقاد از مسائل مبتلا به مکلفان در انجام عبادیات است. فقهای بزرگوار در این اختلاف دارند که چه چیزی در امتثال واجب شرط است و به عبارت دیگر قصدی که در تحقق امتثال در تعبدیات شرط است به چه معناست و چه میزان از قصد برای تحقق عبادت کفایت میکند؟ در این مسئله میتوان چهار مبنای کلی را مطرح نمود که طبق هرکدام از آنها صحت و فساد عبادت در موارد خطای در قصد متفاوت میشود. خطای در علم و اعتقاد دارای شقوق متفاوتی است که حکم وضعی عبادت در هر کدام از این شقوق متفاوت است و به نظر میرسد گاهی به سبب عدم توجه به تفاوت حالتها و اقسام مختلف خطای علم و اعتقاد، قضاوت درستی نسبت به صحت و فساد عبادت در این مسئله صورت نگرفته است. در نوشتار پیشرو علاوه بر بیان مبنای مختار در تحقق امتثال در تعبدیات، با تشقیق شقوق مسئله سعی شده است بتوان حکم وضعی عبادات در موارد خطای در قصد و اعتقاد را بهتر تشخیص داد.
خلاصه ماشینی:
فقهای بزرگوار در این اختلاف دارند که چه چیزی در امتثال واجب شرط است و به عبارت دیگر قصدی که در تحقق امتثال در تعبدیات شرط است به چه معناست و چه میزان از قصد برای تحقق عبادت کفایت میکند؟ در این مسئله میتوان چهار مبنای کلی را مطرح نمود که طبق هرکدام از آنها صحت و فساد عبادت در موارد خطای در قصد متفاوت میشود.
به عنوان مثال اگر وظیفه مکلف روزه ادا بوده است و شخص آن را به قصد قضا بجا آورده باشد در این صورت فعل وی صحیح است؛ زیرا قصد اجمالی به انجام دستورات شارع داشته ولی ملتفت به امر فعلی نبوده است در نتیجه روزه را بجا آورده و اجمالا به قصد امتثال امر شارع نیز بوده است پس روزه وی صحیح است.
با توجه به این مسئله میتوان گفت قصد اجمالی نمیتواند موجب صحت امتثال اوامر تعبدی باشد؛ زیرا طبق این مبنا در حالتی که شخص جاهل به تعبدی بودن فعلی باشد و آن را بدون قصد امر انجام دهد باید گفت فعلش صحیح است.
شخصی که پشت سر زید نماز خوانده و علمش نسبت به مجتهد بودن وی مطابق با واقع نشده است خللی در صحت عبادت وی ایجاد نمیگردد زیرا نهایت چیزی که در صحت تکالیف تعبدی شرط میباشد این است که مکلف، موضوع و متعلق امر را قصد نماید و این مقدار از قصد در موارد خطای در علم و اعتقاد محقق است.