چکیده:
آیت الله میرزا مهدی اصفهانی (ره) بنیانگذار مکتب معارف خراسان، از شاگردان میرزای نایینی است. او بنیانهای خاصی در تبیین کلمات ائمه دین (ع) استخراج و تبیین کرده است که مهمترین آنها در بحث شناخت (علم و عقل) میباشند. میرزای اصفهانی بر اساس نظام شناختی خود، تحلیل جدیدی درباره وضع الفاظ بر خارج و نیز معنای حرفی ارائه داده است. نگارنده در تلاش است تا گزارشی از مقدمات و اصول این نظریه ارائه کند.
خلاصه ماشینی:
"چهارم:اثبات مدعا (خارجی بودن موضوعله) براین اساس اگر خلقت همه اشیای غیر از انوار مقدسه از جوهر بسیطی به نام «ماء بسیط» باشد و هیچ کونی نباشد مگر آنکه مخلوق از «ماء بسیط» باشد اعم از اینکه واقعیت در دنیا یا در هوا ـ همانند روح ـ باشند؛ واز سوی دیگر روح انسان نیز که ادراکات انسانی به واسطه بهرهمند شدن او از نور علم است خود نیز ساختهشده از جوهر بسیط باشد ودر نتیجه همه موجودات از «ماء بسیط» حقیقت یافتهاند بدون اینکه نشات مختلف علمی و عقلی و...
[6] (اصفهانی، ؟ الف: ص 75 و 76) پنجم: خارجی بودن مطلقات نکته مورد توجه دیگر اینکه گاهی امر ملحوظ در وضع به صورت مطلق و بدون در نظر گرفتن عوارض (خصوصیات شخصی) است همانند لفظ انسان که اشاره به فردی با عوارض خاص ندارد و گاهی ملحوظ وضع واقعیتی به همراه اعراض خارجی آن است همانند زید که عوارض شخصیه او مد نظر است و یا گاهی اوقات وضع به صورتی است که به وسیله آنها انشا و یا اخبار از روابط واقعی و یا عوارض خارجی میشود؛ همانند حروف (کمی بعدتر این مطلب مورد توجه قرار خواهد گرفت).
نتیجه آنکه اگر وضع الفاظ به عنوان علامات و اشارهکنندهها برای خارج باشد، مسمی، موصوف، معنا و مفهوم همان واقعیات خارجی خواهند بود و وسیله این لحاظ نیز چیزی جز علم که کاشف اشیا است نخواهد بود ؛ یعنی به علم است که اشارهگری لفظ به واقعیت خارجی مورد توجه و لحاظ قرار میگیرد."