چکیده:
آنچه با عنوان شطح از عرفا نقل شده حوزه وسیعی از مفاهیم و مضامین را دربرمی ها چه در تعریف شطح و چه در برداشت ما از شطح مغفول مانده است. بعید نیست این امر در گذر زمان حتی بر اطلاق یا عدم اطلاق شطح بر برخی سخنان عرفا نیز تاثیر گذاشته و مانع ثبت برخی از شطحیات در این دایره شده باشد. برای اصلاح این نگاه نادرست به مقوله وسیع شطح، با گزینش شطحیات عرفا از منابع مختلف و استخراج و طبقه بندی مفاهیم و مضامین مطرح شده در آنها به سی و یک عنوان دست یافتیم. در این مقاله ضمن تعریف حدود و ثغور این مضامین و نیز بسامدشان در شطحیات گرد آمده، نمونه هایی از کاربرد هر مضمون در شطحیات نقل شده. همچنین در ذیل مضامین پرتکرار به بررسی سیر تاریخی کاربرد آنها و نیز علاقه و توجّه برخی عرفا به مضمونی خاص، اشاره شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که نقد دیدگاه های رایج در عرف، فنای فی، بیان عظمت عارف و تعریف اصطلاحات عرفانی، به ترتیب پرتکرارترین مضامین شطح و تعظیم شیطان و دفاع از او، بیان معراج عرفانی، مرگ پیش از مرگ و غیرت عارف نسبت به خدا کم تکرارترین مفاهیم و مضامین مطرح شده در شطح هاست.
خلاصه ماشینی:
تحلیل محتوایی شطح (برپایۀ شطحیات قرن دوم تا هفتم هـ ق ) سمانه جعفری */ سید علیاصغر میرباقری فرد ** آنچه با عنوان شطح از عرفا نقل شده حوزٔە وسیعی از مفاهیم و مضامین را دربر میگیرد که به سبب شهرت برخی از شطحیات و نیز تکرار بیشتر بعضی مفاهیم و مضامین ، بسیاری دیگر از آن ها چه در تعریف شطح و چه در برداشت ما از شطح مغفول مانده است .
همچنین مقالات منفردی در بارٔە شطح در آثار عرفای بزرگی چون بایزید، حّلاج و خرقانی نشر یافته است که ضمن تبیین رویکرد عرفانی و نگاه آن ها به مقولۀ شطح به ذکر مفاهیم مندرج در شطحیات هریک از آنان به طور خاص پرداخته که برخی از آن ها عبارت اند از: امامی، علیاشرف (١٣٧٩) نگاهی به شطحیات شیخ ابوالحسن خرقانی؛ مدرسی، فاطمه و مونا همتی و مریم عرب (١٣٩٠) شطحیات عین القضات همدانی؛ حسینی، مریم ، زیباییشناسی زبان عرفانی در شطحیات بایزید بسطامی، هدف اصلی این پژوهش ذکر مفاهیم و مضامین مطرح شده در شطحیات عرفاست با این فرض که : مفاهیم و مضامین متعددی در شطحیات وجود دارد که تاکنون بدان توجه نشده است .