چکیده:
آفرینش انسان از منظر آموزههای زروانی به دو گونۀ آفرینش با واسطه و آفرینش بیواسطه تعریف میشود. این آموزههای اسطورهای شباهتهایی با آموزههای اسماعیلی دارد و با آن قابل مقایسه است. پیدایش اسطورهای اهورامزدا به دنبال شک و تردید زروانی و ویژگیهای وی، تا حدودی در ادبیات اسماعیلیان نخستین در قالب کونی و قدر و پس از آن در قالب عقل و نفس انعکاس یافته است. ویژگی دیگر، دستیاران خداوند در خلق و تدبیر جهان هستی است. میتوان گفت نقش و کارکردهای امشاسپندان در یاریگری آفرینندۀ هستی با آنچه که در ادبیات اسماعیلی با عنوان هفت کروبی و گاه حدود سته یاد میشود، قابل مقایسه است. مسئلهای که در این نوشتار دنبال میشود بررسی تأثیر باورهای ایرانی بر آموزههای کلامی اسماعیلیان به روش تاریخی- تطبیقی است. درواقع، هدف نوشتار پاسخگویی به این دو سؤال است که: وجوه تشابه بین اندیشههای ایرانی دربارۀ خلقت و تدبیر جهان و اعتقادات اسماعیلیان چیست؟ و چه عوامل و اسبابی زمینهساز تأثیر باورهای ایرانی بر اعتقادات اسماعیلیان بوده است؟ بر همین اساس، در بخش نخست، زمینهها و بسترهای تأثیرپذیری آموزههای اسماعیلیه از ادیان ایرانی بررسی شده و در گام دوم نمود برخی تشابهات اعتقادی ادیان ایرانی و آموزههای شیعیان اسماعیلی گزارش شده است که میتواند حاکی از احتمال تأثیرپذیری آموزههای اسماعیلی از باورهای ایران باستان باشد.
In terms of Zurvanist teachings, the creation of humanity divides into mediated and immediate. There are analogies between this mythical teaching and Isma’ilist teaching. The mythical emergence of Ahura Mazda (ensued by Zurvanist doubts), and the latter’s features are in part reflected in early Isma’ilist literature in the form of kawni and qadar and after that in the form of reason and soul. The other feature of Ahura Mazda is that he has aides in creating and managing the world and it could be said that the role and functions of Amesha Spenta in aiding the creator are analogous with what is called in Isma’ilist literature seven archangels and, sometimes, six limits (hudud sitta) This article seeks to conduct a comparative study of the influence of Persian beliefs on the Isma’ilist theosophical teachings. In fact, it is aimed at answering two questions: what are the similarities between Persian thoughts on creation and management of the world, and Isma’ilist beliefs? And what factors laid the ground for the influence of Persian beliefs on them? Accordingly, in the first section, the backgrounds of the affection of Isma’ilist teachings by Persian religions were examined and in the second, some manifestations of the ideological similarities were reported which could be indicative of the possibility of the affection of Isma’ilist teachings by the beliefs in ancient Persia.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله روش بررسی تاریخی -تطبیقی است که با مطالعۀ منابع اولیۀ نظریه پردازان اسماعیلی و «تاریخ فرق و ملل »های مکتوب قرون معاصـر اسـماعیلیۀ نخستین و فاطمی و همچنین پژوهش های مستشرقانی چون ایوانف ، هالم ، کربن و دیگران و از سوی دیگر منابع و م̂Hخذ ادیان ایرانی ، مورد بررسی قرار گرفته و مقایـسۀ مـذکور انجـام شـده است و دورۀ مورد بررسی نیز به سبب گستردگی تطورات کلامـی اسـماعیلیان و شـکل گیـری عمدۀ آن در قرون اولیۀ پیدایش ، تا قرن پنجم قمری بوده و اعتقادات کلامی اسماعیلیه نزاری را نیز دنبال نشده است .
باید دید این هفت حرف علوی یا هفـت کروبـی و شـش حد، آیا از حیث وظایف و کارکرد نیز مشابه آموزه های زرتشتی است یا خیر؟ در بررسی خلقت از نگاه اسماعیلیان نخستین (گزارش ابوعیسی مرشد)، گفته شد که بر اثر غرور و تردید اولین موجود، شش حد، بدون آنکه او بخواهد، از وی بـه وجـود آمـد و چـون خداوند تنبه صادر اول را دید، به او امر کرد که از نور خود یک وزیر برای خود بیافریند و این چنین دومین مخلوق به نام قدر آفریده شد.
/ 1955), Persian and French edited by Henry Corbin and Moḥammad Mo ‘īn, Tehran: Anstitu Iran va Faranseh.
[In Persian] - Šahristānī, ‘Abdul Karīm (1992), Al-Milal va al-Niḥal, edited by Aḥmad Fahīm Moḥammad, Beirut: Dār al-Kotob al-‘Elmīya.