چکیده:
مصائب پیاپی در پی هجوم چنگیز و تیمور، باعث شد تا مردم، جذب نحلههایی شوند که یا به انزوا گرایش داشتند و یا به انقلاب. هر دوی این پدیدهها، گونهای از اعتراض به وضع موجود بودند که یکی راهحل شخصی و دیگری راهحل اجتماعی را پیشنهاد میدادند. جریانهای تشیع و تصوف، به مرور از تقیه و عزلت بیرون آمدند و با یافتن نقاطی مشترک، به یکدیگر نزدیک شدند. موضوعی که گرایش به انقلاب را بیشتر میکرد، احقاق حق این نیروهای سرکوبشده در تاریخ بود که از تجارب شیعه در انقلابیگری و تصوف در جذب حداکثری بهره میبرد. مهمترین ایدئولوژی این جمعیتها، اندیشه ظهور منجی بود که بقای مردمان رنجدیده آن روزگار را با امید به آیندهای روشن تأمین میکرد. پرسش اصلی این است که تحولات انقلابی و فعالیتهای آخرالزمانی از آغاز قرن هفتم هجری تا پایان قرن نهم هجری، چه مراحلی را طی کرده و رهبران آن از چه محرکهایی برای بسیج تودهای استفاده میکردهاند؟ روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
پرسش اصلي اين است که تحولات انقلابي و فعاليتهاي آخرالزماني از آغاز قرن هفتم هجري تا پايان قرن نهم هجري، چه مراحلي را طي کرده و رهبران آن از چه محرکهايي براي بسيج تودهاي استفاده ميکردهاند؟ روش تحقيق در اين پژوهش، توصيفي ـ تحليلي خواهد بود.
(رنجبر، ۱۳۸۲، ص81) با توجه به اين مقدمه، سؤال پيش رو اين است که آيا تحولات انقلابي و فعاليتهاي آخرالزماني در اين دوره تاريخي توانسته به هدف خود يعني در انداختن طرحي نو در عرصههاي اجتماعي دست يازد يا خير؟ براي پاسخگويي، يک دورهبندي تاريخي در نظر گرفته شده است که به تولد باورها و خيزشهاي جديد، سياسي شدن و مقبوليت عام آنها ميپردازد.
(رويمر، ۱۳۸۰، ص263) حله شهري بود که مردم آن اعتقاد داشتند محمد پسر امام حسن عسکري وارد مسجد حله شده و در آنجا غيبت کرده است و به زودي از همانجا ظهور خواهد کرد و او را امام منتظر مينامند.
سبزوار در اعتقاد قدما، يکي از نقاط ظهور سوشيانت (منجي زرتشتيان) است و خود خراسان بعد از اسلام، محل وقوع انقلابات تودهاي و همانطور که پيشتر اشاره شد، از زمان ابومسلم خراساني، منطقهاي انقلابي محسوب ميشد و همواره براي هيأت حاکمه خطرناک جلوه ميکرد، خصوصاً با تشديد تمايلات شيعه، اين خطر تقويت ميشد.
(رنجبر، ۱۳۸۲، ص212) سيدمحمد که نسب خود را به امام موسي کاظم7 ميرساند، مدعي بود که پيشرو و امام محمد مهدي است که در اين چند روز ظهور خواهد کرد.