چکیده:
شهر کرکوک واقع در کردستان عراق بهعنوان یک منطقة ژئوپلیتیکی خاورمیانه یکی از عوامل اصلی ظهور بحرانها و چالشهای مابین اقلیم کردستان، عراق و منطقه در صد سال اخیر بوده است.در خصوص اهمیت این مکان جغرافیایی میتوان به نفتخیز بودن این شهر، تنوعات قومی- مذهبی و دعاوی ارضی و قومی تاریخی بر سر آناشاره کرد که امکان ظهور و بروز تنش را در منطقه مدام زنده نگهداشته است. این وضعیت کرکوک را از یک مسئله به بحران ملی و بینالمللی مبدل ساخته است. این نوشتار بر آن است، ضمن توصیف مختصر مختصات جغرافیایی، تاریخی، سیاسی و اقتصادی کرکوک و چگونگی ظهور بحران آن و تنازعات قومی- ژئوپلیتیکی بر سر آن، تبیین و تحلیل کند که این بحران در دورة نظام فدرال عراقچه مراحلی را تجربه کرده است و مسیر احتمالی در رابطه با تحولات ژئوپلیتیکی منطقة آن چگونه خواهد بود. پرسش مطرح این است که تأثیر و تأثر بحران کرکوک در تحولات عراق و منطقه و سناریوهای آتی چگونه خواهد بود؟ در پاسخ به این پرسش این فرضیه نمایان میشود که بحران کرکوک تحولات عراق و منطقه را تحت تأثیر قرار داده و اکنون نظام فدرال عراق را با شکافهای عمیقتر از گذشته روبهرو کرده است و این بحران بالفعل با تأثیرگذاری و تأثیرپذیری از تحولات منطقه استعداد بالقوة تغییرات ژئوپلیتیکی را در بردارد. این وضعیت رابطة دولت عراق را با اقلیم کردستان، آسیبپذیر و شکننده کرده و آیندة کرکوک را در ابهام فرو برده که سناریوهای متعددی برای آیندة کرکوک متصور است. یافتهها چندین احتمال را جهت حل منازعه ارائه داده است. لیکن گروهها در خصوص بیشتر سناریوها اجماع نظر ندارند و احتمال اینکه این بحران حادتر شود و نظام فدرال از هم بپاشد و در نهایت وضعیت جدید ژئوپلیتیکی را وضع کند، دور از انتظار نیست. مقالة حاضر در چهار بخش تدوین شده است؛ بخش اول تلفیق نظریة ژئوپلیتیک و منازعه، بخش دوم ویژگیهای عمومی کرکوک، بخش سوم سیر بحران در تحولات جدید و نقش بازیگران دخیل و در نهایت در بخش چهارم احتمالات پیشرو و راهکار حل منازعه بررسی شده است.
The city of Kirkuk, located in Kurdistan of Iraq as a geopolitical region of the Middle East, has been one of the main causes of the emergence of crises and challenges among the Kurdistan, Iraq and the region over the last 100 years. Regarding the importance of this geographical location, it can be characterized by its oil-richness, ethnic-religious diversity, territorial claims and a historical ethnic group that kept alive the possibility of the emergence and tension of the region. This situation has turned Kirkuk from an issue into a national and international crisis. In this paper, while briefly describing the geographical, historical, political and economic characteristics of Kirkuk and its emergence of the crisis and ethnic-geopolitical conflicts over it, it is to analyze what the crisis experienced during the period of the federal system of Iraq and also describing of what will be the possible path to geopolitical developments in its region. The question is: What will the impact of the Kirkuk crisis on developments in Iraq and the region be and how will future scenarios? In response to this question, it appears that the crisis in Kirkuk has affected the developments in Iraq and the region, and now faces the Iraqi federal system with deeper gaps than it has been in the past. This actual crisis, with the impact of regional developments, has the potential of geopolitical changes. This situation has made the Iraqi government's relations with the Kurdistan region vulnerable and fragile and has left Kirkuk's future ambiguous, with multiple scenarios for the future of Kirkuk.
خلاصه ماشینی:
روند بحران کرکوک در تحولات سياسي منطقه و سناريوهاي آتي 1 احمد نقيب زاده استاد علوم سياسي دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران محمد کاکحمد دانش آموختۀ دکتراي علوم سياسي دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران (تاريخ دريافت : ١٣٩٧/٧/١٩– تاريخ تصويب :١٣٩٧/٨/٢٨) چکيده شهر کرکوک واقع در کردستان عراق به عنوان يک منطقۀ ژئوپليتيکي خاورميانه يکي از عوامل اصلي ظهور بحران ها و چالش هاي مابين اقليم کردستان ، عراق و منطقه در صد سال اخير بوده است .
بنابراين با اينکه در فضاي جهان جهاني شدة امروز و هجمۀ سنگين انقلاب فناوري و ارتباطات مرزهاي جغرافيايي و به عبارت ديگر زمان و مکان را درنورديد و به تبع از فرايند شکل گرفتۀ نظريه هاي کلاسيک ژئوپليتيک از لحاظ شموليت معنا و تحليل رويدادها و روندها با چالش نظري مواجه شد، ليکن با توجه به منشأ ژئوپليتيک شکل گيري ساختارهاي سياسي در خاورميانه و نيز منازعات قومي و مرزي حاصل از آن مي توان گفت نظريۀ ژئوپليتيک و منازعه همچنان قادر است تنازعات موجود در اين منطقه به صورت عام و بحران کرکوک را به صورت خاص تجزيه وتحليل کند و معنا ببخشد.
بنابراين حمايت از ترکمان ها و سني هاي عرب و در حال حاضر حفظ تماميت ارضي عراق را، به دليل تأثير قدرت يافتن اقليم کردستان بر امنيت ترکيه ، در دستور کار سياست خارجي خود قرار داده است ؛ البته گاه دم از مستقل شدن ايالت کرکوک هم مي زند.