چکیده:
در فلسفه ملاصدرا طبق اصالت وجود و حرکت جوهری، معقولات اولی مابازای خارجی و مستقل از ذهن ندارند و ازآنجا که طبق تشکیک وجود؛ موجودات صرفا دارای نسبت طولی با هم میتوانند باشند (نه نسبت هم عرض). ماهیت هر موجود مختص به همان موجود خواهد شد و ضمنا امری انتزاعی از مرتبه ی همان موجود. پس دیگر بعنوان حقیقتی خارجی و مشترک میان جزئیات نمیتواند لحاظ گردد. از همین رو معقول اولی در فلسفه صدرایی غیر قابل طرح میشود و به تبع آن معقول ثانی نیز بعنوان متضایف معقول اولی امکان طرح نخواهد داشت. علاوه بر این نشان داده شده در فلسفه صدرایی اصولا ملاک معقولیت مفاهیم نیز تغییر میکند و "تجرد" نیست بلکه "عومیت" است. ضمنا سنخ جدیدی از معقولات بعنوان کلیات پیشینی ذهن؛ بازشناسی شدهاند که در هیچیک از اقسام معقول اولی و ثانی منطقی و ثانی فلسفی قابل گنجانده شدن نیستند. از همین رو ضروری است؛ مبتنی بر اصول حکمت متعالیه طرحی نو جهت تقسیم بندی معقولات در انداخته شود. در این مقاله نشان داده شده، میتوان معقولات را به سه دسته انتزاعی و پیشینی و قراردادی در فلسفه ملاصدرا تقسیم نمود.
خلاصه ماشینی:
ضرورت تقسیمبندی جدید از معقولاتبراساس مبانی حکمت صدرایی سیدعلی علمالهدی مهدی محمدزاده چكيده در فلسفۀ ملاصدرا، طبق اصالت وجود و حرکت جوهری، معقولات اولی مابهازای خارجی و مستقل از ذهن ندارند و ازآنجاکه طبق تشکیک وجود موجودات صرفاً میتوانند دارای نسبت طولی با هم باشند (نه نسبت همعرض)، ماهیت هر موجود مختص به همان موجود خواهد شد و ضمناً امری انتزاعی از مرتبۀ همان موجود.
قوشچی نظر خواجه نصیر دربارۀ عروض و اتصاف ذهنی معقولات ثانی را نقد میکند و معتقد است ذهنیبودن محمول سبب انتفای حمل خارجی نمیشود و اگر اتصاف خارجی باشد، مطابق آن نیز در خارج خواهد بود (همان: 68).
اما در تفکر صدرايي، آنچنانکه توضيح داده شد، ماهيت ديگر عینیت ندارد، زیرا امری حدی و منتزع توسط ذهن است و بر همین مبنا تحقق استقلالی در خارج هم ندارد و منطقاً نیز فقط میتواند یک مصداق داشته باشد، زیرا از حد یک مرتبۀ خاص که صرفاً میتواند به یک موجود جزئی متعلق باشد انتزاع شده است.
پس در دستهبندي معقولات مبتنیبر اصول فلسفۀ صدرایی نمیتوان ماهیات را بهعنوان مصداق معقول اولي قرار داد یا بهعبارت صریحتر ماهيت در تفکر صدرايي شير بي يال و دم و اشکمي است که نه کليت دارد و نه واقعيت.
پس آنچه بايد در بحث معقولات و دستهبندي آنها در تفکر ملاصدرا محل تأمل جدي واقع شود آن است که در فلسفۀ وي و براساس اصل اتحاد عاقل و معقول صورت عقلي و معقول تصویری نيست که از عوارض مادي مجرد شده است، بلکه صورت عقلي و معقول صورتي است که در اذهان مختلف بهصورت يکسان درک ميشود.