چکیده:
ازآنجاییکه وقف نوعی سرمایهگذاری برای برطرف نمودن نیازهای مادی و معنوی مردم است ازلحاظ اجتماعی یکنهاد کلان اجتماعی محسوب میشود لذا مطالعه در این حوزه حائز اهمیت است. با تهاجم مغولان به ایران در (616 ه ق)، بسیاری از آثار وقفی تخریب شد. بعد از دوران گذار اولیه، بهبود شرایط اجتماعی و گرایش حاکمان مغول به اسلام، اهتمام به نهاد وقف از سوی حاکمان و مردم بیش از پیش فزونی یافت. این پژوهش با هدف شناسایی انگیزههای و عوامل مؤثر بر توسعه موقوفات حاکمان، از آخرین دوره حکومت نا مسلمانی(از اوگتای قاآن تا غازان خان) تا دوره انقلاب اسلامی به اجرا درآمدهاست. پژوهشگر با فرض تأثیرگذاری نگرش حاکمان در تقویت و یا تضعیف نهاد وقف و از طریق بازیابی اطلاعات کتابخانهای و بررسی اسناد تاریخی به این سؤال اساسی پرداخته که انگیزههای حاکمان در دورههای مختلف تا چه اندازه در توسعه و ترویج نهاد وقف مؤثر بوده است؟ نتایج بهدستآمده نشان داد یکی از علل سیر تحولی اوقاف در دورههای مذکور گرایشهای مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی حاکمان بوده است. با شکلگیری نظام جمهوری اسلامی و تأثیرگذاری شگرف امام (ره) به عنوان فقیهی عالم در مردم، نهاد وقف رونق بیسابقهای یافت. چرا که بنیانگذار جمهوری اسلامی حامی توسعهی فرهنگ وقف بودهاند و موجب نفوذ بیشتر مفاهیم اسلامی در بین مردم و ترغیب آنان به وقف شدند.
خلاصه ماشینی:
توجه به انگیزه های دینی و نقش جهان بینی اسلامی در گسترش فرهنگ وقف را نمی شود، انکار کرد در وقف نامه ربع رشیدی در مقدمه به پاداش اخروی بانیان موقوفات اشاره شده / سال چهاردهم /شماره ٥٠/بهار ٩٩ ٢١٣ است .
آنان با تخریب آثار وقفی ایرانیان که نماد دین اسلام داشت ، ازجمله مساجد و مدارس علمیه و بناهای عام المنفعه دیگر بر این تصور بودند که خواهند توانست اعتقادات ایرانیان به دین مبین اسلام را زایل ساخته و اعتقادات خود را جایگزین نمایند؛ اما در ادامه دریافتند ریشه های اعتقادی مردم ایران مستحکم تر از آن است که تصور می نمودند.
این گونه بود وقتی که امام خمینی حاکمیت اسلامی را پس از قرن ها فترت ، بر ایران بنا / سال چهاردهم /شماره ٥٠/بهار ٩٩ ٢١٥ نهاد به امور زیر بنایی تشکیل حکومت اسلامی اهتمام ورزید و از نخستین تغییراتی که انجام داد وضع قوانین مستحکمی بود که حقوق ازدست رفته اوقاف را که در دوران پهلوی مورد تجاوز قرارگرفته بود به این نهاد اجتماعی بازگرداند.
عواملی از قبیل ساختار تشکیلاتی سازمان اوقاف و اداره آن تحت نظارت مقام ولایت فقیه تصویب قوانین لازم در جهت احیای موقوفات و رعایت احکام وقف و مسائل شرعی در ابتدای تشکیل نظام جمهوری اسلامی سبب گردید تا افراد خیر در این امر مهم اجتماعی فرهنگی و اقتصادی بیشتر مشارکت کنند.
پس از دوره مغول نهاد وقف فراز و نشیب های بسیاری را پشت سر گذاشت تا با ظهور انقلاب اسلامی با مبانی اعتقادی انقلاب این نهاد بر اساس آموزه های معمارکبیر انقلاب اسلامی امام خمینی (قدس سره ) ازلحاظ ساختاری تحولات بسیاری یافت و مهم ترین آنان وضع قوانین مستحکم برای تقویت و توسعه نهاد اجتماعی وقف است .