چکیده:
کتابهای دین و زندگی مقطع متوسطه دوم، در نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، در موضوع تعلیمات دین اسلام، برای مخاطبان نوجوان، به عنوان منبع اصلی آموزش دین، مورد استفاده قرار میگیرد؛ به همین جهت، لازم است این کتابها از جهات مختلف مورد نقد و ارزیابی قرار گیرند. نقد این کتب به روش تحلیل محتوا، نشان میدهد آموزههای فقهی کمترین سهم را در آموزش دینی نوجوانان دارد. این در حالی است که احکام فقهی کارکردهای مهمی مانند توجه دادن به پاکیزگی، وقتشناسی، مسئولیت پذیری و اطاعت پذیری دارد. فقدان نگرش سیستمیمؤلفان این کتب به دین، از جمله در احکام شرعی سبب گردیده است حتی در موضوعات محدود طرح شده، آموزههای فقهی در موضوع خانواده و اقتصاد که موضوعات مهم و اولویتدار در جامعه ایران است، از جهات مختلف قابل نقد باشد. این پژوهش تلاش دارد با تبیین جایگاه آموزههای فقهی در تربیت یک نسل سالم، پیشنهادی در راستای تبیین سیستمی احکام خانواده و اقتصاد باتوجه به اهمیت آن در زندگی فردی و اجتماعی آینده ایران، ارائه دهد.
The ‘Religion and Life’ books in senior high school in the Iranian education system are used in the subject of Islamic teachings by the teenagers as the main source of education. It is necessary that the researchers evaluate them critically as they are of great importance because of the comprehensiveness of this training for adolescents in Iran.
The review of these books, through content analysis method, shows that jurisprudential teachings have the lowest and the least contribution in religious education of adolescents, while jurisprudential rulings have important functions of purity, punctuality, responsibility, and obedience in human civilization.
The lack of systemic attitude towards religion, including in religious laws, has caused the authors of these books to be, even in the limited subjects criticizable in explaining the jurisprudential teachings and in the subject related to family and economics.
This research attempts to explain the position of jurisprudential teachings in the education of a healthy generation in order to offer a systematic explanation of family and economic laws considering its importance in the individual and social life of the future Iran.
خلاصه ماشینی:
فقدان نگرش سیستمی مؤلفان این كتب به دین، از جمله در احکام شرعی سبب گردیده است حتی در موضوعات محدود طرح شده، آموزههای فقهی در موضوع خانواده و اقتصاد که موضوعات مهم و اولویتدار در جامعه ایران است، از جهات مختلف قابل نقد باشد.
اگرچه در آموزههای دین اسلام، بهویژه تراث مکتب تشیع، همواره احکام و فقه، مهمترین و گستردهترین مباحث و آثار را به خود اختصاص دادهاند؛ اما بررسی کمی محتوا، در این کتابها نشان میدهد، این موضوع در بین دیگر موضوعات، کمترین سهم را دارد و همین مقدار اندک نیز از جهت روش انتقال مفاهیم فقهی و از جهت کیفی قابل نقد است.
بنابراین دین شامل سه نوع آموزۀ کلی اعتقادات، اخلاق و فقه است، ولی روشن است که با توجه به مفهوم لغوی، مهمترین بخش از آموزههای دینی، همان احکام شرعی است و اگر اخلاق و اعتقادات، نیز جزء این مجموعه به شمار میآیند، از آن جهت است که منجر به اطاعت بهتر از خداوند شوند و نقش مقدماتی یا ابزاری دارند، به همین جهت، فقه در علوم اسلامی، اشرف علوم است (ابنبراج، 1406ق، ص5؛ شهید ثانی، 1420ق، ص11؛ میرحامد حسین، 1366، ج8، ص64)، ولی نخستینبار غزالی، علم کلام را بهعنوان اشرف علوم اسلامی معرفی کرد (غزالی، 1416ق، ص7؛ ساعدی، 1426ق، ص118) و به تدریج آنقدر مباحث عقلی و کلامی در علوم اسلامی گسترده شد که برخی گمان کردند این علم ارزش ذاتی دارد، در حالی که هدف از این علم، رسیدن به مرحله اطاعت از پروردگار است.