چکیده:
جهان اسلام در قرون سوم تا ششم هجری دورانی از شکوفایی علمی و تمدنی را بههمراه داشت. یکی از مباحث مهم در حیطه علمآموزی در قرون میانه ایران، توجه به سفرهای علمی دانشمندان است. در این پژوهش به بررسی سفرهای علمی تعدادی از عالمان بلخی در قرون سوم تا ششم هجری جهت فراگیری و یا تکمیل مباحث علمی پرداخته شدهاست. نوشتار حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی، این هدف را دنبال میکند تا مشخص نماید بیشترین سفرها از شهر بلخ به چه سرزمینهایی بوده و دلیل انتخاب این شهرها چه بوده است؟ اینکه دانشمندان در سفر به این شهرها بهدنبال کسب کدام علم بودهاند نیز بسیار مهم است. سرزمین عراق (بغداد و بصره) و سوریه (شام و حلب) و حجاز و نیشابور بیشترین توجه را از نظر علمی به خود جلب کردهاند. وجود مراکز علمی ازجمله مساجد جامع و نظامیهها و کتابخانههای ارزشمند این سرزمینها مهمترین عوامل در جذب دانشمندان بودهاست.
خلاصه ماشینی:
بهنظر ميرسد وجود امكانات آموزشيِ بهتر ـ ازجمله مساجد جامع، بهعنوان نهادهاي آموزشي در اين دوران ـ، كتابخانههاي بيشتر و متنوع در علوم مختلف ـ كه گاه به همت عالمان و وزيران ايراني در شهرهايي همچون عراق ساخته ميشدند ـ و همچنين اساتيد برجسته هر حوزه علمي، ازجمله دلايل اين سفرهاي علمي توسط عالمان بلخ بوده است.
اين كتاب كه حدود زماني آن از روزگار باستان تا تأسيس دولت صفوي را در برميگيرد، بحث سفرهاي علمي را بهطور كلي مدنظر داشته و اطلاعاتي در مورد همه دانشمنداني كه از شهرهاي ايران به سفر رفتهاند را به ما نميدهد، البته جز تعداد معدود و مشهوري كه در ساير منابع نيز وجود دارند، ازجمله ابوعبدالله مقدسي، ابنمنده اصفهاني، ابوعلي سينا و عبيدالله بن بختيشوع.
اگرچه اين تعداد مسجد در يك شهر و در زمان مورد نظر، دور از واقعيت است اما در هر حال وجود مساجد بسيار بهعنوان مراكز علمي در اين شهرها، جذب دانشجويان و دانشمندان رشتههاي مختلف علمي را از شهرهاي مختلف سرزمينهاي اسلامي بهدنبال داشته است.
ـ عبداللهبن محمدبن سورةبن محمدبن ابراهيم بلخي: قرن 3، وفات 258، حديث، جهت تدريس حديث به بغداد، رحله داشته است.
ـ عبداللهبن محمدبن عليبن جعفر بلخي: قرن 3، وفات 258، حديث، جهت تدريس حديث به بغداد، سفر داشته است.
ـ عمربن مدرك بلخي رازي: قرن 3، وفات 270، حديث، او براي يادگيري علم حديث به شهرهاي بخارا، سمرقند، نيشابور، ري، بغداد، شام و حجاز سفر كرد.
ـ حسنبن احمدبن محمد بلخي: قرن 5، وفات 430، حديث، وي رحله به حجاز، بيتالمقدس، بغداد و شام داشته است.