چکیده:
شعر شیعی با تنوع مضامین، رویکردها، کارکردها و قالبهای شعری در دورههای تاریخیِ مختلف توانسته است بهصورت جریانی مستمر و پویا تداوم یابد. محبان اهل بیت با عشق و شوری خاص، خالصانهترین بخش ادبیات تشیع را تا پیش از استقرار حکومت صفویان با وجود موانع و تهدیدات فراوان خلق کردند. هنوز پژوهشهای گسترده در دیوانها و جُنگهای شیعیِ بهجامانده از گذشته صورت نگرفته است؛ اما همین میزان انجامشده نشان میدهد شعر شیعی و گونههای مختلف آن توانسته است هم در حوزۀ شکلی و هم محتوایی بر تنوع و غنای شعری در ادبیات فارسی بیفزاید. از آن جمله شکلگیری گونهها و زیرگونههای جدید است که در این مقاله برآنیم تا نمونهای از آن را معرفی کنیم که از جُنگهای خطی استخراج کردهایم. این گونۀ ادبی را مناقبخوانان در کوی و برزن و در زیرگذر بازارهای مناطق شیعهنشین میخواندند. مناقبخوانان با خواندن این گونۀ ادبی سعی در اثبات امامت و ولایت حضرت علی (ع) داشتند. تقسیمبندی این گونه بر اساس محتوا و درونمایۀ آن است که بهصورت عنوان در آغاز اشعار ذکر شده است؛ عنوانی که بعدها بهمرور زمان و در اثر تکرار بیانگر یک نوع و گونۀ ادبی در ادبیات دینی ما شده است. هدف از نگارش این مقاله، معرفی و بررسی گونۀ «ولایتنامه» است و نمونههایی از دیوانها و نسخههای خطی برای شاهد مثال آورده میشود. بدیهی است با بررسیهای وسیعتر بتوان به انواع تازهتری در اشعار شیعی دست یافت.
With a variety of themes, approaches, functions and poetic forms in different periods of history, Shiite poetry has stabilized itself as a kind of continuous and dynamic flow. The lovers of Ahl al –Bayt have created the most passionate and diverse themes, and forms of Shiite literature before the establishment of Safavid dynasty in spite of obstacles and threats. Despite the lack of comprehensive research done in this field , the recent and new-born fields of research in this area shows the significance of Shiite poetry and its themes either in form or in function and can enrich the diversity of forms in Persian literature. The authors have tried to introduce the genesis of genres and sub-genres of this field according to samples extracted from manuscripts. This literary genre has been totally current among the lovers of Ahl al –Bayt in Shiite residential area (town, alley …). By this means, they were trying to prove their love for The purpose of this article is to introduce and revise the type of "Velayat Nameh" according to divans and manuscripts that are given as witness, for instance as new types of Shiite poetry.
خلاصه ماشینی:
نيز ميتوان به پايان نامۀ دانشجويي در مقطع کارشناسي ارشد با عنوان بررسي ولايت نامه به مثابۀ گونۀ ادبي 217 خاص شيعي در قرن نهم از حمزه کفاش در دانشگاه فردوسي مشهد (١٣٩٤) اشاره کرد.
وي ولايت نامه را نوعي ادبي ميداند که مناقب خوانان يا مداحان در ساختن آن در قرن هشتم تبحر داشته اند و اضافه ميکند «ولايت نامه به منظومه هايي که دربارة قهرمانيها، کرامت ها و معجزه هاي علي بن ابي طالب عليه السلام بوده ، اطلاق ميشده و البته غالب اين ولايت نامه ها آميخته به افسانه و سخنان غيرواقعي بوده است » (افشاري، ١٣٨٩: ٢٧).
حمزة کفاش (١٣٩٤: ٣٤) معتقد است شاعران با نام گذاري دقيق اين نوع ادبي، بحث اصلي خود را بر مسئلۀ ولايت ـ که کليديترين مفهوم در عقايـد شـيعۀ دوازده امامي است ـ معطوف کرده اند، ديگـر اينکـه ايـن نـوع ادبـي در اثبـات حقانيـت جانشيني امام علي (ع ) با ذکر کرامت ها و ولايت هاي آن حضرت و ديگر ائمه بـا روشـي خاص که در تاريخ قصيدة فارسي بيسابقه بوده ، سروده شده است .