چکیده:
قانونگذار در ماده 130ق.م.ا مصوب 92 چهار مصداق تشکیل، طراحی، سازمان دهی و اداره کردن گروه مجرمانه را تحت عنوان واحد سردستگی گروه مجرمانه جرم انگاری کرده و در جرایم تعزیری، مجازات سردسته را حداکثر مجازات شدیدترین جرمی دانسته که اعضای گروه درراستای اهداف آن گروه مرتکب می شوند. اما اینکه ماهیت سردستگی چیست و آیا مصادیقی که قانونگذار آنها را تحت عنوان واحد سردستگی جرم انگاری کرده ماهیت واحد دارند یا خیر و نیز این مساله که تعیین مجازات واحد برای سردسته گروه مجرمانه در هر یک از این مصادیق تا چه حد قابل دفاع می باشد، از جمله مسائلی هستند که تا کنون پاسخ روشنی به آنها داده نشده است. نگارنده با کنکاش در ماهیت سردستگی گروه مجرمانه معتقد است اداره کردن گروه مجرمانه ماهیتا فاعلیت معنوی در ارتکاب جرم بوده و در نتیجه جرایم تعزیری ارتکابی توسط اعضا به سردسته مستند می شود حال آنکه سایر مصادیق سردستگی ماهیتا معاونت در جرم محسوب شده و جرایم ارتکابی به سردسته قابل استناد نیست.
خلاصه ماشینی:
به اين شکل که معمـولا در ميـان اعضـاي گـروه مجرمانـه سازمان يافته نوعي سلسله مراتب ٥ وجود دارد٦ کـه سردسـته گـروه بـه عنـوان رئـيس و عاليترين مقام گروه شناخته شده و ساير اعضاي گروه مکلف بـه تبعيـت از دسـتورات وي ميباشند به گونه اي که با وجود آن که معمولا سردسته گـروه در عمليـات اجرايـي جرم شرکت نميکند، عرف وي را بيش از اعضاي گروه که مباشـرين جـرم مـيباشـند، مسئول تلقي ميکند.
امـا در خصـوص ماهيـت سردستگي و علت شديدتر بودن مجازات سردسته نسبت به مباشـرين جـرم دو فرضـيه قابل تصور است : اول آنکه رفتار سردسته مصداق معاونت در جرم بوده ، لکن به جهـت محوريت داشتن سردسته و نقش بسيار پررنگ وي در تحقق جرم بـه صـورت جمعـي، قانونگذار مجازات وي را حداکثر مجـازات شـديدترين جـرم ارتکـابي توسـط اعضـاي گروه مجرمانه در نظر گرفته که در اين صورت ، رفتار سردسته مصداق معاونت در حکم مباشرت خواهد بود.
اما سؤالي که در اين مورد باقي ميماند آن است که در صورت پذيرش هر يک از اين فـروض ، آيـا تمـامي مصـاديق سردسـتگي يعنـي تشـکيل ، طراحـي، اداره و سازماندهي گروه مجرمانه را ميتوان معاونت يا فاعليت معنوي در ارتکاب جرم دانست يا بايد با عنايت به ماهيت آنها قائل به تفکيک شد؟ اين مقاله درصـدد آن اسـت کـه بـا کنکاش در چيستي و ماهيت سردستگي گروه مجرمانه ، به تحليل و نقد بخشـي از مـاده ١٣٠ قانون مجازات اسلامي در خصوص سردستگي در جرايم تعزيري بپردازد.
منتهي در باب تعيين مجازات ، مـاده مـذکور فـرض عـدم شـرکت در عمليـات مجرمانه را مدنظر داشته است ، چرا کـه در غيـر ايـن صـورت مجـازات سردسـته بايـد براساس قواعد تعدد مادي جرم بين جرايم ارتکابي توسط خود سردسـته و سردسـتگي گروه مجرمانه تعيين ميشد.